Gillis, Jan Baptist (1893-1978)

EnglishNederlandsfrançais

Scheikundige en wetenschapshistoricus, geboren te Aarlen op 8 augustus 1893 en overleden te Oostende op 25 augustus 1978.

Biografie

Jan Gillis werd in Aarlen geboren op 8 augustus 1893 als de zoon van Pauline De Keghel en de militaire geneesheer Louis Henri. Hij bracht het grootste deel van zijn jeugd door in Gent bij zijn grootvader Dr. De Keghel, een vlaamsgezinde geneesheer. Jan Gillis was leerling aan het Atheneum, eerst in Gent en later in Antwerpen.
In 1913 werd hij kandidaat in de natuurwetenschappen.
Hij vocht mee in de Eerste Wereldoorlog en raakte gewond in Wespelaar. Hij slaagde erin om na hospitalisatie in een Antwerps hospitaal de Nederlandse grens over te steken zonder geïnterneerd te worden. In Nederland studeerde hij chemie aan het laboratorium van Professor Smits aan de stedelijke universiteit van Amsterdam. Hij doceerde hier ook natuurkunde en chemie. In 1917 werd hij naar het front teruggeroepen en studeerde in 1918 aan de officierschool. Tegelijkertijd slaagde hij erin om zijn eindexamen van doctor in de scheikunde af te leggen voor de speciale Belgische Centrale Examencommissie in Le Havre. Hij werkte in het Laboratorium voor Plantkunde bij Camille De Bruyne, bij wie hij promoveerde tot doctor in de natuurwetenschappen.
Zijn academische carrière startte met zijn benoeming tot werkleider in het laboratorium van Frederic Swarts aan de Rijksuniversiteit van Gent. Deze chemicus was vooral bekend om zijn synthese van organische fluoriden. In 1923 werd hij benoemd tot docent aan de Rijksuniversiteit van Gent, waar hij belast werd met de cursus analytische chemie, zowel in het nederlands als het frans. In de loop van de tijd werd zijn onderwijsopdracht uitgebreid met cursussen over analytische elekectrochemie, de kwantitatieve analytische scheikunde, de analyse der minerale bestanddelen, de organische analyse, de farmaceutische anorganische chemie en de microchemie. Ook doceerde hij methodenleer in de scheikunde. In 1932 werd hij benoemd tot gewoon hoogleraar aan de Faculteit Wetenschappen aan de RUG. Van 1936 tot 1937 was hij secretaris van de Faculteit Wetenschappen en van 1937 tot 1938 deken van deze faculteit. Van 1951 tot 1952 was hij secretaris van de Academieraad, één jaar later werd hij benoemd tot rector van de RUG. Bovendien bekleedde hij dan ook de functie van voorzitter van de Raad van Beheer.
In 1961 werd hij toegelaten tot het emeritaat.

Hij was in 1938 één van de stichtende leden van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schoone Kunsten. In 1944 werd hij bestuurder van de Klasse van de Wetenschappen en in 1977 ere-lid. Door zijn mecenaat werd de J. Gillisprijs opgericht. Hij zetelde in de commissies die de J. Gillisprijs en de Mac Leodprijs uitreiken. Bovendien was hij voorzitter geweest van het Nationaal Comité voor Scheikunde.
Daarnaast was hij één van de iniatiefnemers van het Zuidnederlands Genootschap voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Wiskunde, Natuurwetenschappen en Techniek. Hij was eveneens nauw betrokken bij de vereniging Dodonaea, een wetenschappelijk, biologisch-genootschap oopgericht aan de RUG op initiatief van Julius MacLeod. Het ledenaantal van deze vereniging was sterk afgenomen na de Eerste Wereldoorlog. Gillis wierp zich op als secretaris van deze vereniging en slaagde erin om deze verder te ontwikkelen door onder meer activiteiten te organiseren. Darnaast werd hij in 1938 benoemd tot lid van het Genootschap tot Bevordering van Natuur-, Genees- en Heelkunde te Amsterdam. In hetzelfde jaar werd hij lid van de commissie Réactions et des Réactifs analytiques nouveaux van de International Union of pure and applied Chemistry, in 1949 werd hij voorzitter. Bovendien was hij in 1939 stichtend lid en de eerste algemene voorzitter van de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging. In 1943 legde hij het ambt van voorzitter neer en werd erelid. In 1949 was hij medestichter van het internationale tijdschrift Analytica Chemica Acta.
Hij overleed op 25 augustus 1978 te Oostende.

Werken

Tijdens zijn periode in het laboratorium van Smits bestudeerde hij de homogene en heterogene gewichten. Hij richtte een laboratorium op aan de RUG dat zou uitgroeien tot het Instituut voor Analytische Chemie. In zijn laboratorium werden verschillende reagentia ontwikkeld door de vorming van organische complexen van reagentie met metalen, vb. fenyfluoron op germanium. Hij legde zich toe op de sporenanalyse met micro-en ultra-micromethoden. zoals bij de verontreining door kwikdampen in het laboratorium en de industrie. Hieruit ontstonden verschillende publicaties over de gevoeligheidsgrenzen van de analytische reacties.
Hij werkte eveneens op het gebied van de spectraalanalyse.
Naast scheikunde, interesseerde Gilis zich ook voor biochemische en biologische vraagstukken. Zo deed hij onderzoek naar de bepaling van kationen in extracten van bietzaden en bietwortels en koper-ijzerbepalingen in bloedserum met nieuwe in zijn labo ontworpen methoden. Voorts hield hij zich bezig met de farmaceutische problemen en de analytische methoden van de Belgische Farmacopee. Tevens interesseerde hij zich in de methodologie van de analytische chemie en haar geschiedenis.
Hij ondernam verschillende studiereizen. In 1939 naar Uppsala als gast van Henrik Lundegardh om zich te bekwamen in de spectrochemie. Tevens ging hij zich in de VS bekwamen in de microchemie.

Hij ontving voor zijn onderzoek verschillende prijzen. Hij werd in 1920 laureaat van de wedstrijd voor reisbeurzen. In 1945 werd hem de Lavoisier-medaille toegekend door de Socété Chimique de France voor zijn werken over de Réactifs pour l’analyse qualitative minérale. In 1946 ontving hij de Agathon De Potterprijs. In 1949 kreeg hij de prijs van het 22ste Congreso International de Quimica Industrial te Barcelona. In 1957 ontving hij een ere-doctoraat van de Faculteit Wetenschappen van de Universiteit van Genève.

Wetenschapsgeschiedenis
Gillis was vele jaren lid van de Bestendige Commissie voor de Geschiedenis van de Wetenschappen. In 1950 was hij één van de stichtende leden van de Kring voor de Geschiedenis van de Farmacie in de Benelux. Na zijn emeritaat wijdde hij zich volop aan de geschiedenis van de wetenschappen. Hij schreef verschillende studies over Georges Sarton, Leo Hendrik Baekeland en August Kékulé. Hij ontving in 1965 de Gemlin-Beilsteingedenkplaat voor zijn werk over Kékulé. Hij was de eerste spreker op het eerste Symposium over de geschiedenis van de Wetenschappen in 1975. Gillis was nauw betrokken bij de organisatie van dit symposium.

Publicaties

• Lijst met publicaties Catalogus Ugent geconsulteerd op 07/07/2010 om 9u.

Bibliografie

• W.J. Simons, "Gillis Jan Baptista", In: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 16, Brussel: Paleis der Academiën, 2002, kol. 293-304.
• J. De Ley, "In Memoriam Dr. Jan Baptist Gillis", In: Jaarboek 1978, Brussel: KVAB, p. 377-381.