Massart, Jean Baptiste (1865-1925)

EnglishNederlandsfrançais

Plantkundige, geboren te Etterbeek op 7 maart 1865 en overleden te Houx op 16 augustus 1925.

Biografie

Jean Massart werd geboren te Etterbeek op 7 maart 1865. Hij was de zoon van een tuinier en plantenkweker die eigenaar was van een kleine winkel. Massart volgde les in gemeenschapsscholen. Het was echter dankzij zijn leraar Charles Héneau dat hij kon overstappen naar het vijfde jaar latijn aan het Sint Michiels College.
Na het voltooiien van zijn humanoria schreef hij zich aan de Faculteit Wetenschappen aan de ULB.
Door de dood van zijn vader moest hij zijn studies onderbreken en zich wijden aan de familiezaak. Hij richtte echter een klein laboratorium in, waar hij zijn eerste onderzoek uitvoerde. In 1884 besliste Massart op aanraden van een familievriend om zijn studies terug op te pikken. Op 2 juli 1885 werd hij kandidaat in de natuurwetenschappen. In 1887 promoveerde hij tot doctor in de natuurwetenschappen, specialisatie botanica. Na het behalen van dit doctoraat startte hij met de opleiding geneeskunde. In 1888 werd hij kandidaat in de geneeskunde en zijn doctoraat behaalde hij op 20 juli 1891. Hij begon zijn carrière als assistent aan de Faculteit Geneeskunde aan de ULB. In 1892 vroeg Leo Errera hem om diens assistent te worden aan het Institut Botanique aan de ULB. Hij assisteerde Leo Errera in de praktische oefeningen en in de begeleiding van de aanwezige onderzoekers. Hij bleef deze functie drie jaar lang uitoefenen. Nadien was hij twee jaar repetitor.
In juli en augustus 1897 trok hij samen met Auguste Lameere door de Walliser Alpen. Hij schreef samen met Lameere hierover: La dissémination des plantes alpines.
In 1897 werd hij gepromoveerd tot hoogleraar aan de ULB. In 1898 reisde hij samen met Auguste Lameere naar de Sahara. Zijn klimatologische en geobotanische observaties schreef hij neer in de publicatie Un voyage botanique au Sahara.
Hij wilde echter zijn wetenschappelijke horizon verder verruimen en ging als arts aan boord van een schip dat islamitische pelgrims van Djeddah naar Indonesië terugbracht. Op Java ging hij op zoek naar planten; de specimens die hij verzamelde, verrijkten de verzamelingen van de Rijksplantentuin en van het botanisch instituut van de Brusselse universiteit.
Doordat de financiële middelen van de ULB echter zeer beperkt waren, werd hij in 1902 benoemd tot conservator aan de Rijksplantentuin. Hij was hier ook verantwoordelijk voor de buitentuinen, de koude serres en de orangerie. Daarnaast hield hij zich ook bezig met het oprichten van onderzoeksstations in België, onder meer in Francorchamps en te Koksijde. Hier werden verschillende plantensoorten bestudeerd en vergeleken. In 1905 bij het overlijden van Leo Errera nam Massart de cursussen van Errera over en werd eveneens directeur van het Botanisch Instituut aan de ULB. Hij nam ontslag uit zijn functies aan de Rijksplantentuin.
In 1912 pleitte hij in Pour la protection de la nature, verschenen naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de Société royale de botanique de Belgique, als één van de eersten voor de vestiging van natuurreservaten in de verschillende regio's van het land.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte hij mee aan de Belgische clandestiene pers en schreef verschillende pamfletten waaronder : Comment les Belges résistent à la domination allemande en Le chiffon de papier. Begin juli 1915 kwam hij in moeilijkheden met de Duitse bezetter. Hij vluchtte via Nederland naar Frankrijk, waar hij zich vestigde in Antibes. Hij was werkzaam aan het laboratorium van Poirault. Hij doceerde ook cursussen aan het Parijse Museum voor Natuurhistorie.
Na de wapenstilstand keerde hij terug naar de Universiteit, waar hij zich wijdde aan het onderzoek voor de heraanplanting van het zwaargetroffen gebied rond de Ijzer. Hij installeerde hiervoor een laboratorium in Nieuwpoort.
Daarnaast richtte hij voor de ULB een experimentele tuin op te Oudergem in het bos van Soignes. Deze tuin was niet afgewerkt op het moment van zijn overlijden, maar kreeg toch de naam Jardin botanique expérimental Jean Massart.
Vanaf 1919 ijverde hij ook voor de oprichting van een biologisch instituut in Congo.
In 1922 reisde hij samen met andere wetenschappers naar Brazilië om onder meer botanisch materiaal te verzamelen. De resultaten van deze reis werden gepubliceerd in: Une mission biologique au Brésil. In 1924 na zijn terugkeer uit Brazilië ging hij in op de uitnodiging van Amerikaanse universiteiten om door Amerika te reizen en verschillende wetenschappers te ontmoeten. Bij zijn terugkeer uit Amerika, werd hij ernstig ziek en overleed te Houx op 16 augustus 1925.
Hij werd op 4 juni 1904 verkozen tot corresponderend lid van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique en tot effectief lid op 10 juni 1911.
Hij maakte daarnaast deel uit van de administratieve raad van de Société de vulgarisation: Les Naturalistes Belge.

Werken

Hij en Leo Errera onderstreepten het belang van mutaties in het evolutionaire mechanisme. In de tweede editie van Une leçon élémentaire sur le Darwinisme werden de onderzoeksresultaten van de Nederlandse botanicus Hugo De Vries opgenomen.
Hij deed onderzoek naar de doorstroming van witte bloedlichaampjes doorheen de bloedvaatwanden.
Hij bestudeerde vooral de vegetatie van België. Samen met Charles Bommer (1866-1938) publiceerde hij Les aspects de la végétation en Belgique (1908 en 1912).
In het begin van zijn carrière lag de nadruk vooral op de fysiologie en de pathologie. Wanneer hij ging werken voor het Botanische Instituut aan de ULB richtte hij zich vooral op de plantkunde.
Aan de Rijksplantentuin publiceerde hij onder meer: Notice sur la serre des plantes grasses au Jardin botanique de l'Etat.
Hij bracht de verschillende regio's van België systematisch in kaart en publiceerde hierover al in 1893 een bijdrage: Biologie de la végétation du littoral belge.
In 1910 publiceerde hij naar aanleiding van het 3de Internationaal Botanisch Congres een belangrijk synthesewerk namelijk: Esquisse de la Géographie botanique de la Belgique. Hij beschreef hierin de verdeling van de vegetatie in ons land in functie van factoren zoals milieu, bodem en klimaat.
Zijn onderzoek was voornamelijk gebaseerd op observatie ter plaatse. Hij werkte zelden in een laboratorium.
Hij schreef ook over zijn onderzoek naar de herkolonisatie van het verwoeste gebied rond de Ijzer. In 1922 verscheen het resultaat van al zijn observaties in dit gebied : La Biologie des Inondations de l'Yser.

Wetenschapssociologie
Jean Massart en Emile Vandervelde (1866-1938) deden onderzoek naar "organisch" en "sociaal" parasitisme. Hij schreef in 1897 samen met twee andere Brusselse wetenschappers Jean Demoor (1867-1941) en Vandervelde verder over dit onderwerp:: L'evolution régressive en biologie et en sociologie. Het boek was een poging om biologische wetten op de maatschappelijke evolutie toe te passen. Hun stelling was dat de "samenleving een organisme is en het organisme was een cellenstaat".

Cursussen
Tussen 1922 en 1924 publiceerde hij Eléments de Biologie Générale et de Botanique, een geïllustreerde synthese van zijn cursussen die hij doceerde in de voorbereidende kandidaturen geneeskunde en natuurkunde.

Educatieve publicaties
Hij publiceerde ook het werk Un jardin botanique pour les écoles moyennes, waarin hij het belang verdedigde van het aanleggen van een botanische tuin in scholen. Hij beschreef de meest essentiële planten voor zo'n botanische tuin.

Publicaties

• lijst met publicaties in: Marcal, E., "Jean Massart", In: Annuaire ARB, jaargang 1927, Brussel: ARB, p. 141-158.
  

Bibliografie

• Marcal, E., "Jean Massart", In: Annuaire ARB, jaargang 1927, Brussel: ARB, 69-140.
• Stockmans, François, "Jean Massart", In: Biographie Nationale, vol. 38, kol. 561-569.
• Stockmans, François, "Jean Massart", in: Florilège des sciences en Belgique, 1968, p. 705-726.