Vandermaelen, Philippe-Marie-Guillaume (1795-1869)

EnglishNederlandsfrançais

FR

Cartograaf en geograaf, geboren te Brussel op 23 december 1795 en overleden op 29 mei 1869 in dezelfde stad.

Biografie

Philippe Vandermaelen werd geboren te Brussel op 23 december 1795. Zijn vader Guillaume Vandermaelen was arts en werd vervolgens meester zeepmaker in Brussel. Hij overleed op 12 december 1816. Zijn moeder Barbe-Anne de Raymaeker overleed op 11 februari 1837.
De familie Vandermaelen was oorspronkelijk afkomstig uit Diependael nabij Leuven, waar zij een boerderij die eigendom was van de abdij van Vlierbeek uitbaatten.
De ouders van de toekomstige cartograaf vestigden zich in Brussel en werden werkzaam in de zeepindustrie. Philippe Vandermaelen was voorbestemd om de zaak van zijn vader over te nemen. Hij leerde zichzelf aan hoe hij kaarten moest tekenen. Na zijn middelbare studies, studeerde hij via boeken, de wiskundige geografie en geodesie.
In 1816 bij het overlijden van zijn vader, droeg Philippe Vandermaelen de zaak over aan zijn broer en wijdde zich vanaf dan exclusief aan de studie van de geografie.
In 1825 tekende hij Atlas universel de Géographie physique, politique, statistique et minéralogique op een schaal van 1641836^e. Hij leerde van verschillende leerlingen en professionelen om een uniforme stijl in zijn werken en publicaties te verkrijgen.
Hij gebruikte voor de eerste maal in België de lithografie om geografische tekeningen te reproduceren.
Hij werd op 10 januari 1829 benoemd tot lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles.
In 1830 creërde hij het Établissement Géographique de Bruxelles in een blekerij die hij had geërfd van zijn ouders.
Verschillende personaliteiten bezochten deze instelling, onder meer Leopold I en koningin Louise, evenals Franse prinsen. Hij organiseerde gratis cursussen en stelde aan de leerlingen de nodige instrumenten ter beschikking.
In 1848 sloeg hij de uitnodiging van de Russische overheid af om ter plaatse een uitgebreid netwerk van triangulatie op te richten bedoeld om het hele grondgebied van het rijk te bestrijken.
In 1836 werd hij Ridder in de Leopoldsorde. Hij was lid van verschillende wetenschappelijke genootschappen zowel in België als in het buitenland. Hij participeerde in de Société des sciences, des arts et des lettres du Hainaut, in de Société royale des sciences, lettres et arts d’Anvers, in de Société des sciences médicales de Bruxelles en in de Raad van Openbare Veiligheid van dezelfde stad.
Hij werd bekroond in 1835 en in 1841 tijdens exposities van de Belgische industrie.
Hij overleed op 29 mei 1869 op 74-jarige leeftijd.
Zijn echtgenote, Thérèse-Louise Van Goethem, overleed op 12 november 1876 op 79-jarige leeftijd. Ze hadden twee zonen Félix en Joseph en twee dochters Barbe-Léopoldine-Thérèse en Clémence.
Bij de sluiting van de Établissement Géographique de Bruxelles in 1880 werden de collecties verkocht en gerecupereerd door onder meer de Koninklijke Bibliotheek van België.

Werken

De eerste publicaties van Philippe Vandermaelen behandelden het systeem van projectie.
In 1827 verscheen Atlas universel de Géographie physique, politique, statistique et minéralogique. Dit werk bestond uit 6 volumes en 373 kaarten en 6 samengestelde kaarten, opgesteld volgens de kegelsnede. Hij voegde aan zijn werk opmerkingen toe, ontleend uit de wiskunde en de natuurkunde.
De Atlas werd verspreid over de universiteiten en de verschillende Europese Koninklijke families.
In 1830 werkte Philippe Vandermaelen op de Atlas de l’Europe op een schaal van 1/600000ste. De verspreiding van dit werk werd vertraagd door de gebeurtenissen die de Belgische provincies door elkaar schudde.
De cartograaf interesseerde zich vervolgens in België. Hij reproduceerde de kaart van Ferraris in 1831-1832, deze was opgesteld eind XVIII eeuw.
Om op de hoogte te blijven van het wetenschappelijk onderzoek, analyseerde hij of liet hij een 15-tal gespecialiseerde reeksen of publicaties van wetenschappelijke genootschappen analyseren. Vervolgens stelde hij synthetische notities op waardoor hij een algemene analytische tabel kon opstellen als hulpmiddel voor toekomstige publicaties.
In 1840 besliste hij om in samenwerking met F.J.- Meisser, al zijn onderzoek dat hij thematisch had gerangschikt onder de titel Epistémonomie of tables générales d’indications des connaissances humaines te publiceren. Tussen 1837 en 1852 publiceerde hij een topografische kaart van België op de schaal van 80000ste.
Tussen 1846 en 1854 stelde hij een topografische kaart op van België op de schaal 2000ste gebasseerd op de kadastrale plannen. Hij publiceerde zijn laatsten onder de titel : Atlas cadastral du Royaume de Belgique op schaal 5000ste en Cadastre parcellaire de la Belgique op schaal 2500ste. België was het eerste land dat een topografische kaart op deze schaal bezat.
In 1841 belaste de regering Philippe Vandermaelen met het opstellen van een Atlas des chemins vicinaux.
Tussen 1851 en 1861 publiceerde hij cartes hypsométriques des provinces.
Het jaar daarop liet hij Carte des concessions houillères de la Belgique en Carte archéologique, ecclésiastique et nobiliaire de la Belgique verschijnen. Hij publiceerde voor het Ministerie van Openbare Werken Atlas des Chemins de fer.
Tussen 1831 en 1838 gebruikte Philippe Vandermaelen de verzamelde documentatie voor het opstellen van kaarten voor geografische woordenboeken per provincies, alleen deze van Brabant werd niet afgewerkt en bevindt zich in het Manuscripten kabinet van de Koninklijke Bibliotheek van België.

Publicaties

• Atlas universel de Géographie physique, politique, statistique et minéralogique, Bruxelles 1827, op de website van David Rumsey, map collection, geconsulteerd op 22/06/2010 om 10u59.
• Dictionnaire géographique de la province de Liége, Brussel: Établissement géographique, 1831.
• Dictionnaire géographique de la province de Namur, Brussel: Établissement géographique, 1832.
• Dictionnaire géographique de la Province du Hainaut, Brussel: Établissement géographique, 1833.
• Dictionnaire géographique de la Flandre orientale, Brussel: Établissement géographique, 1834.
• Dictionnaire géographique de la province d’Anvers, Brussel: Établissement géographique, 1834.
• Dictionnaire géographique du Luxembourg, Brussel: Établissement géographique, 1835.
• Dictionnaire des hommes de lettres, des savans, et des artistes de la Belgique: présentant l'énumération de leurs principaux ouvrages; suivi de la description des principales collections que renferme l'Établissement géographique de Bruxelles, Brussel: Établissement géographique, 1837.
• met François-Joseph MEISSER, Dictionnaire géographique du Luxembourg, Brussel: Établissement géographique, 1838.
• met François-Joseph MEISSER, Épistémonomie, ou tables générales d’indications des connaissances humaines, Brussel: Établissement géographique, 1840.
• met Jean-Baptiste Adolphe CHARRAS, Campagne de 1815 : Waterloo, Brussel : Meline, Cans et comp. – J. Hetzel et comp., 1857.
  

Archieven

• Fonds Vandermaelen in de Koninklijke Bibliotheek.
  

Bibliografie

• Philippe Vandermaelen (1795-1869) , op de website van de Koninklijke Bibliotheek
• DRAPIEZ, Auguste, Notice sur l'établissement géographique de Bruxelles, Brussel : s.n., 1836.
• DE SMET, A., "Philippe Vander Maelen, le plus grand cartographe du XIX^e siècle", in Reflet du Monde, n°5, mei 1952.
• ELKHADEM, Hossam, "La cartographie", in Geschiedenis van de wetenschappen in België, 1815-2000, in: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, p. 213-219.
• GILBERT DE CAUWER, E., "Philippe Vander Maelen, 1795-1869, Géographe. Le plus grand cartographe du XIX^e siècle", in Bulletin de la Société royale de géographie d’Anvers, vol. 76, 1965, p ; 96-132.
• GILBERT DE CAUWER, E., "Philippe Vander Maelen (1795-1869), Belgian Map-Maker", in Imago Mundi, vol. 24, 1970, pp. 11-20.
• HOUZEAU, Jean-Charles, "Notice sur Ph.-M.-G. Vander Maelen, membre de l’Academie", in Annuaire de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, vol. 39, 1873, p. 109.
• "Philippe Vandermaelen", in Dictionnaire des hommes de lettres, des savans, et des artistes de la Belgique: présentant l'énumération de leurs principaux ouvrages; suivi de la description des principales collections que renferme l'Établissement géographique de Bruxelles, Brussel: Établissement géographique, 1837.
• SELIGMANN, "La cartographie en Belgique", in Grande encyclopédie de la Belgique et du Congo, vol. 1, Brussel, 1938, p. 25-31.
• SURY, Charles, "Philippe Van der Maelen et les établissements géographiques de Bruxelles", in Ciel et Terre, vol. 40. Bulletin of the Société Belge d'Astronomie, Brussel, 1924, p.173-195.
• TULIPPE Omer, "Philippe Vandermaelen, cartographe et géographe 1795-1869", in Florilège des sciences en Belgique pendant le 19^e et le début du 20^e, Brussel : Académie royale de Belgique Classe des sciences, 1968, p. 531-549.
• WAUTERS, Alphonse, "Maelen (Pierre-Marie-Guillaume Vander)", in Biographie Nationale, vol. 13, Brussel : Bruylant-Christophe & Cie, imprimeurs-éditeurs, 1894-1895, kol. 49-63.
• WELLENS-DE DONDER, Liliane, Philippe Vandermaelen, 1795-1869 : catalogue de l'exposition, Brussel : Koninklijke Bibliotheek, 1969.