Bacq, Zénon-Marcel (1903-1983)

EnglishNederlandsfrançais

Radiobioloog, arts en fysioloog, geboren te La Louvière op 31 december 1903 en overleden te Bois-et-Borsu (Luik) op 12 juli 1983.

Biografie

Hij werd geboren te La Louvière op 31 december 1903. Hij was de zoon van Maria Gheude en Zénon A. Bacq, een apotheker. Zénon-Marcel Bacq volgde middelbaar onderwijs aan het provinciale Atheneum te Morlanwez. In 1927 promoveerde hij tot doctor in de medische wetenschappen aan de ULB.
Tijdens zijn opleiding deed hij onderzoek over elektrocardiografie aan het laboratorium van professor De Meyer. De resultaten van dit onderzoek presenteerde hij in 1927. Hij won hiemee de universitaire wedstrijd en een reisbeurs. Hierdoor kon hij twee jaar aan het Collège de France werken in dienst van A. Mayer. Hier interesseerde hij zich voor de regulatie van het algemene metabolisme.
In 1929 won hij een research fellowship, waardoor hij de lessen kon volgen van W.B. Cannon te Boston. Deze W.B. Cannon was een verdediger van de neurohumorale transmissie, op dat ogenblik een revolutionair concept.
In 1931 trad Bacq in dienst van de ULB als assistent fysiologie. Hij werkte vanaf 1931 aan het laboratorium van Henri Robert Antoine Frédericq. Hij nam er de cursussen dierfysiologie en algemene pathologische fysiologie voor zijn rekening. In 1932 werd hij in hetzelfde vakgebied assistent eerste categorie aan de Universiteit van Luik. In 1933 kon hij dankzij een C.R.B (later BAEF) beurs voor Woods Hole gaan werken in Boston. Bacq was van 1931 tot 1939 geassocieerde voor het NFWO.
In 1934 behaalde hij zijn aggregaat voor het hoger onderwijs. In 1936 werkte hij één jaar voor Henry Dale dankzij een beurs van de Rockfeller Foundation.
Vanaf 1939 werd hij docent aan de Faculteit Wetenschappen aan de Universiteit van Luik.
In 1940 stond hij mee aan de wieg van de lancering van het tijdschrift: Biochemical Pharmacology.
In hetzelfde jaar startte hij aan de Dienst voor de Burgerbescherming tegen chemische oorlogsvoering. Hij was van 1946 tot 1970 chef van het Laboratorium van deze dienst.
Op 1 januari 1944 promoveerde hij tot gewoon hoogleraar aan de Medische Faculteit aan de Universiteit van Luik. Hij was van 1944 tot 1945 voorzitter van het Institut Supérieur d’Education Physique.
In 1948 organiseerde het Koloniaal Centrum voor Documentatie en Coördinatie van het Chemisch Onderzoek een missie onder leiding van Zénon Bacq ter bestudering van de fytochemische bronnen van de Congolese flora.
Hij was aan de Universiteit van Luik decaan van de Faculteit Medische Wetenschappen van 1949 tot 1950.
Op 1 oktober 1969 werd hij op eigen verzoek toegelaten tot het emeritaat.

Hij werd in 1962 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique .
In 1941 werd hij lid van de Société royale des Sciences de Liège. Hij werd in 1965 lid van de Académie royale de médecine de Belgique.
Het was dankzij Bacq dat de radiobiologie en de farmacologie van de radiobeschermers een nieuwe impuls kenden, juist op het moment dat het spook van het atoomgevaar sterk opkwam. Het is dan ook daarom dat hij aan de U.N.O. van 1957 tot 1958 voorzitter van het Wetenschappelijk Comité voor de studie van de atomische bestralingseffecten werd benoemd.
Hij was ook buitenlands corresponderend lid van de Russissche Academie.
Hij won ook hele reeks prijzen:

• 1928 : laureaat van de universitaire wedstrijd en de reisbeurzen wedstrijd
  
• 1933 : Théophile Gluge-prijs
  
• 1934 : de prijs van de Vrienden van de Universiteit van Luik en de Léo Errera prijs
  
• 1936 : de Agathon De Potterprijs en de Alvarenga prijs
  
• 1937 : de Alumni-prijs van de Universitaire Stichting
  
• 1945 : de prijs van de Vijfjaarlijkse Wedstrijd voor therapeutische wetenschappen
  
• 1948 : de Francqui-prijs
  
• 1979 : de De Jonckere prijs (geschiedenis van de medische wetenschappen)
  

Hij werd in 1972 Grootofficier in de Orde van Leopold II.
Hij overleed te Bois-et-Borsu (Luik) op 12 juli 1983.

Werken

Zijn onderzoek bestreek vooral de elektrocardiografie, de metabolismeregulatie, en de neurohormonale transmissie in de synapsen en de knopen van de autonome zenuwstelsels. Conceptueel gezien droeg Bacq bij tot de bepaling van het begrip chemische communicatie. Hij speelde tevens een belangrijke rol in de ontwikkeling van de moleculaire farmacologie, vooral door een aantal specifieke therapeutische instrumenten op punt te stellen, onder meer door het onderzoek van de stralingsafwerende eigenschappen van bepaalde chemische stoffen.
Hij was samen met Marcel Florkin auteur van de Archives internationales de Physiologie et de Biochemie.

Samen met een hele reeks andere wetenschappers, lag hij aan de basis van de Vereniging voor de verspreiding van de wetenschap (Association pour la Diffusion des Sciences / ADS). Hij was hiervan voorzitter en Paul Dablon was de algemene secretaris. Deze vereniging werd opgericht met het oog op het garanderen van de kwaliteit van medische en wetenschappelijke kwesties. Ook werd er een oproep gelanceerd voor externe fondsen. ADS schreef vooral programma’s over de volksgezondheid, informeerde hierover en maakte documentatie voor het post-graduaat medisch onderwijs.

In het geheim trad Bacq toe tot de Association pour le Progrès intellectuel et artistique de la Wallonie. In oktober 1955 maakt hij deel uit van het Deuxième Congrès culturel wallon en participeerde hij aan de zeldzame studies van het Waalse Cultureel Centrum, opgericht in 1956.

Publicaties

• Lijst met publicaties in: Lecomte, Jean, Bacq, Zénon-Marcel, In: "Annuaire ARB", jaargang 1985, p. 69-99.
  

Bibliografie

• Lecomte, Jean, Bacq, Zénon-Marcel, In:"Nouvelle Biographie Nationale", vol. 2, 1990, p. 17-19.
• Lecomte, Jean, Bacq, Zénon-Marcel, In: "Annuaire ARB", jaargang 1985, p. 53-69.
• Zénon Bacq, In: Paul, Delforge & Philippe, Destatte & Micheline, Libon,"L’Encyclopédie du Mouvement wallon", Charleroi, 2000, vol. 1, p. 108-109.