Lemaître, Georges Henri Joseph Édouard (1894-1966)

EnglishNederlandsfrançais

Kosmoloog en priester, geboren te Charleroi op 17 juli 1894 en overleden te Leuven op 20 juni 1966.

Biografie

Georges Lemaître werd geboren te Charleroi op 17 juli 1894. Hij volgde Latijn-Grieks aan het Collège du Sacré-Coeur. Na een voorbereidend jaar wis- en natuurkunde aan het College Sint-Michel, schreef hij zich in 1911 in aan de Universiteit van Leuven voor de studies Ingenieurswetenschappen en Wijsbegeerte.
Op 25 juli 1913 werd hij kandidaat in de ingenieurswetenschappen. Hij werkte zijn eerste doctoraat af op 21 juli 1914. Hij moest zijn studies onderbreken wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Hij nam vrijwillig dienst en werd adjudant bij de artillerie. Op april 1919 werd hij kandidaat in de wis- en natuurkunde. Op 27 november 1919 behaalde hij zijn baccalaureaat in de thomistische wijsbegeerte. Op 31 juli 1920 promoveerde hij tot doctor in de wis- en natuurkunde, zijn promotor was Charles-Jean de La Vallée Poussin.
In oktober 1920 startte Georges Lemaître in Mechelen aan het Sint-Romboutshuis met zijn priesteropleiding. Op 22 september 1923 werd hij in Mechelen tot priester gewijd. Op 27 juli 1935 werd hij ere-kanunnik aan het Sint Romboutskapittel te Mechelen.
In 1923 verwierf hij fondsen van de Belgische regering en van de C.R.B die hem toelieten naar Engeland en de USA te gaan studeren. Aan de Universiteit van Cambridge werd hij onderzoeksstudent onder Arthur Eddington (1882-1944). In 1924 ruilde hij het Engelse Cambridge voor de Amerikaanse.
Van 1924 tot 1925 studeerde hij aan M.I.T. In 1927 behaalde hij zijn doctoraat aan M.I.T met de thesis The gravitational field in a fluid sphere of uniform invariant density according to the theory of relativity.
Na zijn terugkeer werd hij aangesteld als deeltijds docent aan de Universiteit van Leuven. Hij doceerde relativiteit, geschiedenis van de wiskunde en de natuurwetenschappen en wiskundige methodologie.
Hij verbleef in de jaren '30 meerdere malen in de Verenigde Staten. Een eerste verblijf duurde van augustus 1932 tot februari 1933 en was te danken aan de C.R.B. Aanvankelijk verbleef hij aan het Harvard College Observatory en aan M.I.T, maar na kerstmis 1932 verhuisde hij naar Pasadena om te werken aan het California Institute of Technology. Hier ontmoette hij Einstein. Na een korte overkomst naar Leuven verbleef hij van september 1933 tot maart 1934 in Washington om als gastprofessor les te geven aan de Catholic University of America. Hij doceerde over de astronomische toepassingen van de relativiteit. Van september 1934 tot juni 1935 was hij de gast van de School of Mathematics van het Institute of Advanced Studies van Princeton. Einstein verbleef hier permanent. Vanaf februari 1938 was Georges Lemaître opnieuw in Amerika als gastprofessor aan het departement Wiskunde aan de University of Notre Dame du Lac in Indiana. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog was hij terug in Leuven. De Tweede Wereldoorlog onderbrak zijn intense internationale contacten.
Hij en zijn familie trachtten te vluchten, deze poging mislukte echter. Eind juni 1940 hervatte hij de cursussen in Leuven. Wanneer in november 1941 de ULB werd gesloten, werden deze studenten opgenomen door de KUL. De aanwezigheid van deze studenten zorgden voor spanningen. Dankzij de interventie van Georges Lemaître bij de rector werden deze studenten ontslagen van de religieuze verplichtingen die de studenten aan de KUL dienden na te leven. Omwille van de beschadiging van zijn huis tijdens een bombardement zag hij zich genoodzaakt om naar Brussel te verhuizen.
In 1964 werd hij toegelaten tot het emeritaat.
Op 8 december 1964 werd hij getroffen door een hartaanval. Nadien bleef zijn gezondheid zeer wankel, hij overleed in het ziekenhuis op 20 juni 1966.
Hij werd tijdens zijn seminarietijd lid van de Société Scientifique de Bruxelles. Hij werd ook lid van Les Amis de Jésus, een broederschap voor priesters.
In 1933 werd hij corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles en gewoon lid in 1941. In 1949 werd hij directeur van de Klasse der Wetenschappen.
Op 1 juni 1937 werd hij stichtend lid van de Pontificale Academie voor Wetenschappen te Rome. Hij was hiervan voorzitter van 27 maart 1960 tot aan zijn dood.
Op 9 juni 1939 werd hij lid van de Royal Astronomical Society of London.
Hij was Grootofficier in de Leopoldsorde.

Werken

De jonge Georges Lemaître was sterk geïnteresseerd in de relativiteitstheorie van Einstein, deze theorie was echter relatief onbekend bij Belgische fysici. Alleen Théophile De Donder bestudeerde deze theorie. De school van Théophile De Donder had dan ook een belangrijke invloed op de jonge Georges Lemaître. Ook bestudeerde hij verschillende publicaties van Henri Louis Vanderlinden waaronder La gravifique. In de jaren ’20 en ’30 had Georges Lemaître veel in het buitenland vertoefd en had nauwe betrekkingen aangeknoopt met Einstein, Dirac, Schrödinger, Hubble, Shapley, Eddington, Tolman en Russell. Hij creëerde geen kosmologieschool, maar hij drukte via zijn medewerkers en studenten een langdurige stempel op de Belgische wetenschap. Louis Bouckaert en Charles Manneback waren leerlingen van hem.
Georges Lemaître was een pionier van de kosmologie en de ontwerper van een model van de expansie van het universum vanuit een primitief atoom in het raam van Einsteins algemene relativiteitstheorie.
Hij ontdekte onafhankelijk het uitdijnend heelal en was de eerste die een big bang-model van het universum voorstelde. Het is een model waarin het universum een eindige leeftijd heeft en is ontstaan door een explosie in het verre verleden. Georges Lemaître introduceerde hier de quantumfysica in de kosmologie, waarbij zijn visie heel nauw aansloot bij de quantumfysica van Niels Bohr. Deze bijdrage is de basis van de oerknaltheorie, die hij met succes nog dieper zal uitwerken in het artikel L’univers en expansion. Vanaf dan kreeg hij ook internationale erkenning.
Hij had ook belangstelling voor kosmische stralen en wijdde van 1933 tot 1955 een vijftiental artikels aan de studie van hun banen in het aardmagnetisch veld.

Wiskundige publicaties
Na de Tweede Wereldoorlog verschoof zijn aandacht naar de problemen van de hemellichamen en de nummerieke methoden. Hij lag mee aan de basis van de uitbouw van het Rekencentrum aan de Universiteit van Leuven.In 1958 kocht hij voor deze universiteit de eerste computer aan.
Hij leverde ook een bijdrage tot de wiskunde, onder meer over de theorie van elliptische integralen, de numerieke analyse, het elementair rekenen en de theoretische mechanica.
Zijn doctoraatsverhandeling handelde over de benadering van functies van meerdere veranderlijken door polynomen. De studie van de beweging van drie puntmassa’s onderworpen aan de gravitatiewet van Newton leidde tot een stelsel differentiaalvergelijkingen waarbij singulariteiten optreden die corresponderen met botsingen tussen de lichamen. De regularisatie van dit probleem bestaat uit de introductie van nieuwe coördinaten die de dubbele schokken doen verdwijnen. Een dergelijk coördinatenstelsel werd door Georges Lemaître ingevoerd tussen 1952 en 1954 en draagt zijn naam. Hij was gepassioneerd door elektronische rekenmachines. Hij had interesse voor het aanleren van de elementaire rekentechnieken en stelde voor nieuwe cijfers te gebruiken.
Hij won verschillende prijzen. In 1934 won hij de eerste Francqui-prijs voor de wis-, natuur-, scheikundige wetenschappen. In hetzelfde jaar was hij de eerste laureaat van de Mendelmedaille.
Op 30 mei 1934 kreeg hij een eredoctraat van de McGill University (Montreal). Op 10 juni 1936 was hij laureaat van de Prix Janssen van de Société Astronomique de France. In 1950 kreeg hij de Tienjaarlijkse prijs voor de toegepaste wiskunde van de Belgische regering voor de periode 1933-1942. In 1953 ontving hij de eerste Eddington Medal, uitgereikt door de Royal Astronomical Society.

Publicaties

• Lijst met publicaties catalogus KBR geconsulteerd op 28/09/2010 om 10u30.
• Lijst met publicaties catalogus Ugent geconsulteerd op 28/09/2010 om 10u30.
  

Bibliografie

• Rombaut, Hans & Waelkens, Christoffel, "Georges Lemaître", In: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol.19, Brussel: Paleis der Academiën, 2009, kol. 585-609.
• Kragh, Helen, "Georges Lemaître, een boegbeeld van de kosmologie", In: Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia, 2001, vol. 2, p. 123-130.