Mons, Jean-Baptiste van (1765-1842)

From Bestor_NL
Jump to: navigation, search
Bron: BOUGARD, Michel,Jean-Baptiste Van Mons, een boegbeeld van de scheikunde, in: R. Halleux, e.a. (red) Geschiedenis van de wetenschappen in België, 1815-2000, vol.1, Brussel, Dexia/La Renaissance du Livre, 2001, 146.

Apotheker, arts, chemicus, natuurkundige en tuinbouwkundige. Geboren op 10 november 1765 in Brussel en overleden op 6 september 1842 in Leuven.

Biografie

Van Mons bracht zijn kinderjaren door in Brussel, waar zijn vader werkte als ontvanger aan het Begijnhof. De jonge Van Mons liep school aan het college van Turnhout [1] en ging nadien als leerling in dienst bij een Brussels apotheker. Op 3 september 1787 slaagde hij met onderscheiding in de toelatingsexamens voor het apothekerambacht.[2] Het lijkt erop dat Van Mons hierna de apotheek van een zekere Van de Sande in het centrum van Brussel overnam (1789). Andere biografen melden dat hij een eigen apotheek oprichtte.[3] Van Mons toonde in deze periode grote belangstelling voor de ontwikkelingen in de chemische discipline. Hij was een van de eersten die in de Nederlanden de antiflogiston-ideeën van Antoine-Laurent de Lavoisier (1743-1794) verspreidde. In 1785 publiceerde Van Mons over zijn persoonlijke experimenten, die de theorieën van Lavoisier ondersteunden. Ondertussen leerde hij op eigen houtje naast Frans en Nederlands ook Duits, Engels, Italiaans en Zweeds.[4]


Van Mons jeugdjaren speelden zich af in een woelig tijdperk. Tijdens de Brabantse omwenteling sloot hij zich aan bij de vonckisten, als van de geheime revolutionaire organisatie Pro patria. Hij opereerde onder de eigenaardige schuilnaam Hannibal van Cartache. [5] Op 5 augustus 1790 werd Van Mons in zijn apotheek opgepakt. Drie maand lang bleef hij opgesloten in de gevangenis van de Hallepoort op verdenking van landverraad of majesteitsschennis tegen Keizer Jozef II.[6] De opstand tegen het Oostenrijkse bewind mislukte echter niet lang hierna. De mildergezinde Oostenrijkse keizer Leopold II verleende Van Mons bij gebrek aan bewijs amnestie. Twee jaar later volgde met de veldslag bij Jemappes de invasie van de Fransen in de Oostenrijkse Nederlanden. Onder het revolutionaire Frans bewind werd in Brussel een volksraad verkozen. Van Mons, die door zijn progressieve opvattingen in de kijker had gelopen, werd een van de verkozen volksvertegenwoordigers. Na een kort herstel van het Oostenrijks bestuur volgde in 1894 met de Slag van Fleurus de definitieve nederlaag voor de Oostenrijkers. Van Mons trad ook nu onmiddellijk in contact met de Franse overwinnaars. Hij kreeg zo de gelegenheid om een bijzonder technische snufje van de Franse legeringenieurs te bestuderen: een ballon die werd gebruikt om vijandelijke posities te observeren. Van Mons maakte er ook kennis met Claude Roberjot, volksvertegenwoordiger voor de Nederlanden, met wie hij het contact bleef onderhouden.[7] Via Roberjot kwam Van Mons in contact met andere Franse wetenschappers. Hij werkte zich op die manier in in het Parijse academisch milieu. In 1796 kon hij zo als geassocieerd lid tot het Institut national de France toetreden en werd hij in 1797 verkozen tot redactielid van Lavoisiers Annales de Chemie.


Op zijn beurt verzocht Roberjot Van Mons om voor hem een verslag op te maken over de grondstoffen en de natuurlijke rijkdommen van het nieuwe Franse grondgebied. Ook vroeg hij de apotheker een lijst op te stellen van wetenschappers afkomstig uit de Zuidelijke Nederlanden en Brussel, met een goede reputatie in het onderzoek. Het Franse regime had nood aan nieuwe leraren, sinds het de bestaande onderwijsinstellingen had afgevoerd ten voordele van een nieuw onderwijssysteem met centrale scholen. Op 11 april 1797 werd Van Mons zelf ook benoemd tot professor in de fysica en chemie aan de École centrale du département de la Dyle in Brussel. Ondertussen zette hij zijn studies geneeskunde, die hij eerder al had aangevat, verder. Op 15 december 1800 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde aan de Universiteit van Helmstadt, met een dissertatie over besmettelijke ziektes.


In 1805 creëerde Van Mons samen met Jean-Baptiste Terrade (1770-1820) en zijn zwager François-Antoine Curtet (1763-1830) een school voor de vorming van gezondheidsofficieren. De oprichters hadden als ambitie het onderwijs op een striktere wijze te organiseren en de voorwaarden van de opleiding en de aanstelling van toekomstige artsen duidelijk vast te leggen. Dit moest het mogelijk maken om opnieuw orde te brengen in de uitoefening van het artsenberoep en de niet-gekwalificeerde artsen uit te sluiten. De school opende haar deuren op 14 februari 1805. Van Mons doceerde de cursussen fysiologie, materia medica en pharmaceutica. Op 19 augustus van hetzelfde jaar werd de instelling vervangen door de École départementale de médecine, de chirurgie et d'accouchements pour l'instruction des officiers de santé et des sages-femmes. Van Mons zegde zijn post als lesgever op.[8] In de daaropvolgende jaren legde hij zich helemaal op zijn studies toe. Hij liet ook zijn apotheek over. Op 31 augustus 1808 verdedigde hij zijn thesis Dissertation sur l’origine et la distribution uniforme de la chaleur animale voor de Ecole de Médecine de Paris.


Bij de oprichting van de Rijksuniversiteit te Leuven in 1817 benoemde het bestuur van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden hem tot hoogleraar aan de Faculteit Wetenschappen voor de leerstoel chemie, geneeskunde en agronomie. Van Mons was een van de weinige hoogleraren aan de faculteit die uit de nabije omstreken afkomstig was. Omdat de overheid de grootste moeite had om lokaal geschikte kandidaten te vinden, deed ze veelal beroep op buitenlandse geleerden. Van Mons combineerde in feite het beste van twee werelden: hij was een streekbewoner maar was geschoold aan Duitse en Franse instellingen. Onder zijn leerlingen telde Van Mons onder meer Jean-Servais Stas (1813-1891), Laurent-Guillaume De Koninck en Pierre-Joseph Hensmans (1792-1862) had. Nadat in 1835 de Rijksuniversiteit werd afgeschaft, werd Van Mons verbonden aan de Rijksuniversiteit van Gent. Hij weigerde echter te verhuizen en werd toegelaten tot het emeritaat. Hij werd vervangen door zijn voormalige assistent Pierre-Joseph Hensmans.


Behalve voor geneeskunde en chemie, interesseerde Van Mons zich ook voor tuinbouw. In 1785 richtte hij een experimentele boomkwekerij in Brussel, met de naam Fidélité op. De kwekerij telde na verloop van een aantal jaar zo'n 80.000 zaailingen. Van Mons ontwikkelde zich tot een gerenommeerd tuinbouwkundige, met een wereldwijde faam op het gebied van de perenteelt. Hij ontwierp als eerste een wetenschappelijk onderbouwde kweekprogramma voor peren door middel van zaadselectie. Op Van Mons' palmares stonden zo'n vijfhonderd nieuwe perensoorten, waaronder de nog steeds populaire Beurré of Doyenne de Mérode (Dubbele Flip), die hij naar de prins de Mérode van Westerloo vernoemde. Ook de blauwe luxedruif "Frankenthaler De Coster", het oudste nu nog verbouwde druivenras in België, is door Van Mons ontwikkeld. In 1819 zag Van Mons zich verplicht te verhuizen naar Leuven. Hij bracht zoveel enten als hij kon van zijn 300 hectare grote kwekerij naar zijn nieuwe woonplaats over. Deze tweede boomkwekerij werd in 1831 vernield door het Franse leger. Drie jaar later zag Van Mons zich gedwongen een derde maal zijn kwekerij te verhuizen. Bij zijn dood werd de Société Van Mons opgericht om de reusachtige collectie fruitbomen, gevormd door Van Mons en zijn opvolger Alexandre Bivot, te bewaren.


Van Mons werd lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres op 3 juli 1816, op het moment dat deze heropgericht werd. Hij was lid van diverse andere geleerde genootschappen: het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam, Accademia Imperiale di Scienze, Letteratura e Belle Arti in Turijn, Conseil des mines et des arts et manufactures de Paris, les sociétés de médecine de Lyon, de Bordeaux, de Carpentras et d'Anvers. Hij werd benoemd tot buitenlands geassocieerd lid van de Academie van Parijs in 1814.[9] Van Mons werd gedecoreerd in de Leopoldsorde in 1836.


In 1789 benoemde de Société de physique expérimentale de Bruxelles hem tot secretaris-generaal. In dezelfde periode werd hij lid van het Natuur- en Letterkundig Genootschap in Alkmaar. In 1795 assisteerde Van Mons bij de oprichting van de Société de médecine, chirurgie et pharmacie met als devies Aegrotantibus. Hij werd aangeduid als secretaris. Het Brussels genootschap bleef echter niet lang bestaan. Op 3 juli 1804 werd het vervangen door de Société de médecine de Bruxelles. Van Mons was bij dit nieuwe genootschap veel minder betrokken.


Van Mons werd begraven op het kerkhof van Sint-Jans-Molenbeek. In 1893 bestelde de regering een buste van Van Mons.[10]

Werken

Van Mons was een veelzijdig wetenschapper, die voortrekkersrollen vervulde in verscheidene disciplines, zoals de chemie, fysica, meteorologie en de leer van het fruit en de fruitsoorten (pomologie). Al heel jong toonde Van Mons interesse in chemie en kwam hij in contact met Antoine-Laurent de Lavoisier (1743-1794) van wie hij de nieuwe leer verspreidde. In 1792, liet hij een artikel verschijnen in Annales de chimie, over zijn persoonlijke experimenten, die de theorieën van Lavoisier ondersteunden. In 1794 publiceerde hij een editie van de Philosophie chimique ou vérité fondamentale de la chimie moderne van Antoine François Fourcroy (1755-1809), aangevuld met nota’s en observaties over de rol van water en licht bij de productie en de verkleuring van de kleurstoffen van planten. Op 16 januari 1797 werd Van Mons door Foucroy via een brief uitgenodigd om deel uit te maken van het redactiecomité van de Annales de chimie et de physique. Op 30 april 1797 werd hij correspondent van Alexander von Humboldt (1769-1859) voor de publicatie van zijn werken in Parijs.


Het verschijnsel elektriciteit was een andere grote passie van Van Mons. Hij verdedigde de hypothese van Franklin over het bestaan van één elektrische stroom en communiceerde hierover met Luigi Valentino Brugnatelli. In 1793-1794 verzamelde hij al zijn observaties in de publicatie Principes d'électricité, en confirmation de la théorie électrique de Franklin : adressés dans une lettre à Brugnatelli[11] Van Mons zoch naar ook elektrische verklaringen voor meteorologische verschijnselen, in het bijzonder mist. Hij publiceerde over dit thema meerdere populaire artikelen in Journal de Bruxelles. In 1808 publiceerde hij Censura commentarii a Wieglebo nuper editi de vaporis in aerem conversione (Brussel: Emmanuel Flon, 1808) In april 1827, pubiceerde hij een verhandeling "Quelques particularités concernant les brouillards de différente nature", in Nouveaux mémoires de l’Académie royale, des sciences et belles-lettres de Bruxelles, vol. 4, 1827, p.369-290.


Voorblad Arbres Fruitiers
In zijn onderzoeksactiviteiten vervulde Van Mons, wellicht dankzij zijn meertaligheid, een brugfunctie tussen de theoriëen van verschillende Duitse, Engelse, Franse en Italiaanse wetenschappers en weerlegde of ondersteunde hij hun theoriëen terwijl hij hun werken vertaalde en vervolledigde.[12] Op 7 oktober 1801 bracht Van Mons voor het eerst een eigen tijdschrift uit, het Journal de Chimie et de Physique. Dit tijdschrift deed verslag van ontdekkingen en observaties van de wetenschappers, gebaseerd op zijn eigen correspondentie.[13] Via het Journal de chimie et de physique droeg Van Mons bij tot de verspreiding van de batterij van Alessandro Volta (1745-1827).In 1819 richtte hij samen met Jean-Baptiste Bory de Saint-Vincent (1778-1846) en Pierre-Auguste-Joseph Drapiez de Annales générales de Sciences physiques op. Hiervan verschenen zes volumes tussen 1819 en 1822.


In 1800 publiceerde Van Mons een Pharmacopée manuelle om de strijd aan te gaan tegen het empiricisme in de productie en de comsumptie van verschillende soorten medicijnen. Hij gaf een wetenschappelijke naam aan elk medicijn en vereenvoudigde de bereidingsformule. Deze publicatie werd vertaald in verschillende talen.[14] In 1817 gaf hij een editie uit van de Pharmacopée universelle du médecin praticien van François-Xavier Swediaur (1748-1824) uit 1805 voorzien van extra elementen en commentaren. Hij gaf zijn farmacopee opnieuw uit in 1821 en 1822 onder de titel Pharmacopée usuelle, théorique et pratique in twee volumes.[15]


In het domein van de tuinbouw was Van Mons belangrijkste ontdekking een procédé dat het mogelijk maakte om telgen van fruitbomen over grote afstanden te transporteren, deze vermenigvuldigde de planten en fruitvariëteiten in functie van de bodem waarin de zaden werden geplant. Van Mons ontwikkelde een theorie over de veranderlijkheid van soorten en erfelijkheid van kenmerken. Hij stelde dat de eerste zaden van een jongere fruitboomvariëteit bomen opleverden die weliswaar nog steeds variabel waren in hun zaden, maar toch minder geneigd om terug te keren naar de wilde staat dan bomen die voortkwamen uit zaden van veel oudere variëteiten. In 1823 bewees hij het bestaan van 2000 variëteiten in een catalogue de fruits. In 1835 en 1836 publiceerde hij zijn beroemde Arbres fruitiers, ou Pomonomie belge, vol. 1 en vol. 2 (1835). De kwaliteit van zijn peren was gekend tot in Amerika; hij werd benoemd tot correspondent van de tuinbouworganisaties van Boston, New York en Massachusetts. Hij verwierf verschillende gouden medailles van de Société royale et centrale d’Agriculture de la Seine en de Horticultural Society of London.


Van Mons was een voorstander van het koepokvaccin ontwikkeld door Jenner.


Publicaties

  • Le retour au château, comédie en un acte, terminée par une fête. Composée à l'occasion du retour de LL. AA. RR. nos Sérénissimes gouverneurs généraux, à Bruxelles, le 28 janvier 1788, Luik, [s.n.], 1788. Koninklijke Bibliotheek.
  • Principes d'électricité, en confirmation de la théorie électrique de Franklin; adressés dans une lettre, à Brugnatelli, Brussel : Emmanuel Flon, imprimeur-libraire, [1793-1794]. Koninklijke Bibliotheek.
  • Philosophie chimique ou Vérités fondamentales de la chimie moderne, disposées dans un nouvel ordre; par A.F. Fourcroy. Nouvelle édition, augmentée de notes et d'axiomes tirés des dernières découvertes, Brussel : Emmanuel Flon, imprimeur-libraire, [1794-1795]. Koninklijke Bibliotheek.
  • Pharmacopée manuelle, Brussel : Emmanuel Flon, imprimeur-libraire, et se trouve à Paris : chez Richard Caille, Ravier, 1800.: Koninklijke Bibliotheek.
  • Nationalis scientiarum artiumque in Galliâ Instituti Socii, physices experimentalis, nec non chymiae professoris publici, Societatis medico-chirurgico-pharmaceuticae quae Bruxellis est, à secretis, etc., etc. Censura commentarii a Wieglebo nuper editi, cui titulus: De vaporis aquei in aërem conversione, Brussel: è typographiâ Emmanuelis Flon, [1800-1801]. Koninklijke Bibliotheek.
  • BRUGNATELLI, Luigi V., Synonymie des nomenclatures chimiques modernes, traduit de l’italien par VAN MONS, Jean-Baptiste, Brussel : [s.n.], an IX, 1801. Koninklijke Bibliotheek.
  • Journal de chimie et de physique, ou recueil périodique des découvertes dans les sciences chimiques et physiques, tant en France que chez l'étranger, 7 vol. en 4 vol. 6 vol. en 3 vol, Brussel : Emmanuel Flon, imprimeur-libraire, 1800-1802. Koninklijke Bibliotheek.
  • Principe d’électricité ou confirmation de la théorie électrique de Franklin, Brussel, 1802.
  • Théorie de la combustion, Brussel, 1802.
  • sur les trois nouveaux corps chimiques, les métallofluores, l’iodine et l’huile détonnante de Dulong, Brussel, 1809.
  • Extrait d'une lettre de VAN MONS, Jean-Baptiste, à Bucholz, sur la formation des métaux en général et en particulier de aux de H. Davy, s.l., s.n., [1810]. Koninklijke Bibliotheek.
  • DAVY, H., Elémens de philosophie chimique, vertaald door VAN MONS, Jean-Baptiste de l'anglais avec des additions intercalées au texte, Parijs ; Amsterdam : Du Four, 1813. Koninklijke Bibliotheek.
  • SWEDIAUR, Pharmacopaeia medici pratici universalis, etc., avec notes et additions de VAN MONS, Jean-Baptiste, 3 vol., Brussel : De Mat, 1817.
  • Principes élémentaires de chimie philosophique avec des applications générales de la doctrine des propositions déterminées, Brussel, chez De Mat, 1818.
  • "On the cultivation of Lobelia Fulgens, in Belgium", lu le 7 mars 1815, in Transactions of the Horticultural Society of London, Volume 2, Londen : Nicel successor to Bulmer & Co., Cleveland Row, St. James, 1822. p. 153-155.
  • Pharmacopée usuelle, théorique et pratique, Leuven : Vanlinthout en Vanden Zande, 2 vol., 1821-1822. Koninklijke Bibliotheek.
  • Catalogue abrégé des fruitiers qui ont formé sa collection de 1798-1823, Louvain, [s.n.], [s.d.]. Koninklijke Bibliotheek.
  • Catalogue descriptif abrégé contenant une partie des arbres fruitiers qui ont formé la collection de JB Van Mons, Leuven, 1823.
  • Catalogue descriptif abrégé contenant une partie des arbres fruitiers qui, depuis 1798, jusqu'en 1823, ont formé la collection de J.B. van Mons avec l'indication des variétés auxquelles se rapportent les greffes de ces arbres qui ont été distribuées sous des numéros à différentes sociétés d'agriculture, d'horticulture et de pomologie, ainsi qu'a un grand nombre de particuliers, Leuven : Imprimerie de C.J. de Mat, marché aux Grains, N° 13, [1823]. Koninklijke Bibliotheek.
  • Conspectus mixtionum Chemicarum, 1 vol., Leuven, Vanlinthout : 1827.
  • Materiei medico-pharmaceuticae nec non pharmaciae practicae compendium, cum appendice : Pars prima, Leuven :F. Michel, 1829. Koninklijke Bibliotheek.
  • ALM LE PELLETIER, Traité complet sur la maladie scrophulouse augmenté de notes par Van Mons, Brussel : [s.n.], 1833. Koninklijke Bibliotheek.
  • Abrégé de chimie à l’usage des leçons, 2 vol., Leuven : F. Michel, 1831-1835.
  • Arbres fruitiers, ou Pomonomie belge, vol. 1 et vol. 2, Leuven: imprimerie Dusart et Vandenbroeck, 1835.
  • La chimie des Ethers, vol.1, Leuven : imprimerie Dusart en Vandenbroeck, 1837. Koninklijke Bibliotheek.
  • Faits et vues détachés, en rapport avec le différend sur certains points de théorie chimique dont la discussion vient d’être entamée dans l’Académie des sciences de France, v. 1 ; f. 1-31 en v. 2, f. 1-17., Leuven, 1840.


Publicaties aan de Academie


Bibliografie


Nota’s

  1. ↑ GUISLAIN, Albert, "Un grand pharmacien bruxellois, J.B. Van Mons (1765-1842"), in: la Revue de Médecine et de pharmacie, nr. 1, 1959, 1-11.
  2. ↑ Archieven van de Stad Brussel, Fonds Adolphe Max.
  3. ↑ GHISLAIN, Albert, Op. Cit., 4 en BRUYLANTS, Albert, "Esquisse de l’histoire de la chimie en Belgique pendant le 19e siècle et le début du 20e", in: Florilège des sciences en Belgique pendant le 19e et le début du 20e, Brussel: Académie royale de Belgique Classe des sciences, 1968, 250.
  4. ↑ DEBIÈVE, Marius, "Un pharmacien révolutionnaire : Jean-Baptiste Van Mons", in: Figures de professeurs de pharmacie à l’université de Louvain, Louvain-La-Neuve: Cabay, 1985, 14.
  5. ↑ DEBIÈVE, Marius, Op. Cit., 27.
  6. ↑ La Belgique judiciaire – 2 janvier 1845.
  7. ↑ Een deel van de correspondentie tussen Roberjot en Van Mons werd gepubliceerd en genummerd QUETELET, Alphonse, "Notice historique sur J.-B. Van Mons ; sa correspondance avec Roberjot", in: Trésor National: recueil historique, littéraire, scientifique, artistique, commercial et industriel, 2de serie, vol. 1, Brussel: Wouters, Raspoet et cie, imprimeurs libraires, 1843, 40-48.
  8. ↑ WELLENS-DE DONDER, Liliane, "François-Antoine Curtet et l'enseignement de la médecine à Bruxelles au début du XIXe siecle" in: Cahiers Bruxellois, vol. 8, 1963, 94-137.
  9. ↑ ARNAULT, A. V., JAY, A., JOUY, E., NORVINS, J., Biographie nouvelle des contemporains, vol. 20, Parijs: Librairie historique, Hôtel d’Aligre, 1825, 154.
  10. ↑ Annuaire de l’Académie royale des sciences, des lettres et des beaux arts de Belgique, vol. 59, 1893, 58.
  11. ↑ VAN MONS, Jean-Baptiste, Principes d'électricité, en confirmation de la théorie électrique de Franklin; adressés dans une lettre, à Brugnatelli, Brussel : imprimerie d'Emmanuel Flon, 1793-1794
  12. ↑ BRUGNATELLI, Luigi V., Synonymie des nomenclatures chimiques modernes, vertaald uit het Italiaans door VAN MONS, Jean-Baptiste, Brussel: [s.n.], an IX (1801).
  13. ↑ JACQUES, Victor, "Mons, Jean-Baptiste van", in Biographie nationale, vol.15, Brussel: Bruylant, 1899, kol. 120-132.
  14. ↑ Van Mons, Jean-Baptiste, Pharmacopée manuelle, par J.B. Van Mons, Docteur en médecine et Apothicaire; de l'Institut national de France; Professeur de physique expérimentale et de chimie à l'école centrale de la Dyle, Brussel : de l'Imprimerie d'Emmanuel Flon et se trouve à Paris : chez Richard Caille, Ravier, 1800.
  15. ↑ Van Mons J. B., Pharmacopée usuelle, théorique et pratique, Leuven: Van Linthout & Van den Sande, 1821.
Retrieved from "https://www.bestor.be/wiki_nl/index.php?title=Mons,_Jean-Baptiste_van_(1765-1842)&oldid=24659"