Nicolet, Marcel (1912-1996)

EnglishNederlandsfrançais

FR

Geofysicus en astrofysicus, geboren te Basse-Bodeux op 26 februari 1912 en overleden te Ukkel op 8 oktober 1996.

Biografie

Marcel Nicolet werd geboren te Basse-Bodeux (Trois-Ponts) op 26 februari 1912. Aanvankelijk studeerde hij filologie aan de Universiteit van Luik. Na enkele maanden echter schakelde hij aan dezelfde universiteit over naar de opleiding natuurwetenschappen. In 1934 werd hij licentiaat in de natuurkunde met de thesis Le spectre des étoiles O et B. Jules Jaumotte, de directeur van het Koninklijk Meteorologisch Instituut nam Nicolet op in zijn staf. Aan het Koninklijk Meteorologisch Instituut verdeelde Nicolet zijn tijd tussen Ukkel en het meteorologisch station in het luchthavengebouw te Haren. Zijn doctoraat, L’ étude du spectre et de la composition des atmosphères solaire, schreef hij onder leiding van Polidor Swings. In 1937 promoveerde hij tot doctor in de natuurwetenschappen. In maart van hetzelfde jaar verbleef hij aan het Lichklimatisches Observatorium van Arosa (Zwitserland), waar hij observaties van de atmosferische ozon en van het nachthemellicht deed. Hij verbleef opnieuw in Arosa van oktober 1938 tot maart 1939. Net voor het uitbreken van de oorlog werd hij door Jules Jaumotte belast met het oprichten van een observatiedienst voor kosmische straling aan het Koninklijk Meteorologisch Instituut. Het Instituut werd door het hoofdkwartier van het Belgische leger bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gemobiliseerd als Meteorologische Dienst van het Leger. Ze brachten de laatste dagen van de 18-daagse veldtocht door aan de kust in De Panne. Jules Jaumotte raakte dodelijk gewond tijdens een Duits luchtbombardement en overleed in een Brussels ziekenhuis. Nicolet keerde terug naar Ukkel, waar het Koninklijk Meteorologisch Instituut was overgenomen door de Duitse bezetter. Deze verbood het maken van meteorologische voorspellingen aan het Instituut. Nicolet richtte zich op het onderzoek van de zon en de atmosfeer. In 1945 schreef hij de aggregaatsverhandeling Contribution à l’éetude de l’ionosphère. De NASA vertaalde deze publicatie waardoor hij internationaal in de kijker kwam te staan. Hij kreeg dan ook de kans om van januari tot juni 1950 aan het California Institute of Technology te Pasedana te verblijven. Hij werd ook uitgenodigd als onderzoeksprofessor aan het Ionospheric Research Laboratory aan de Universiteit van Pennsylvania.
Nicolet was in 1954 de oprichter van de International Association for Geomagnetism and Aeronomy.
Er werd door de Conseil International des Unions Scientiques beslist om het derde Internationale Pooljaar te organiseren. Het derde internationale pooljaar in 1958-1959, dat eigenlijk het Internationale Geofysische Jaar (IGY) werd genoemd was een initiatief van de Brit Sydney Chapman die ook voorzitter werd van het Special Committee of the IGY. Marcel Nicolet was secretaris van dit Speciale Comité.
Marcel Nicolet was één van de stichters van het Comité de Recherches Spatiales aan de Conseil International des Unions scientifiques. Hij participeerde ook aan de oprichting van de Commission préparatoire d’Etudes et de Recherces Spatiales (COPERS). Deze vormde de basis voor twee andere organisaties: de Organisation européenne de Recherces spatiales (ESRO) en de Organisation pour le Développement d’un lanceur européen (EDO). Beide waren de voorgangers van de ESA (European Space Agency). In België richtte hij samen met andere wetenschappers het Centre national de recherches de l’Espace op. Marcel Nicolet nam hiervan het directeurschap op zich.
In 1964 richtte hij op vraag van Koning Boudewijn en met de instructies van de Eerste Minister Theo Lefèvre het Instituut voor Ruimte-Aëronomie op. Hij werd ook de eerste directeur van dit Instituut.
Naast zijn carrière aan het Instituut voor Ruimte-Aëronomie doceerde hij aan de Universiteit van Luik en aan de ULB.
In 1970 participeerde hij aan een internationale vergadering georganiseerd door de Massachusetts Institute of Technology over de problematiek van de globale vervuiling van de stratosfeer.
In 1977 werd hij toegelaten tot het emeritaat.
Hij werd op 8 december 1962 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique , effectief lid op 13 december 1975 en directeur van de Klasse Wetenschappen in 1979. Aan de Academie was hij voorzitter van vier nationale comité’s: Nationaal Comité voor Ruimteonderzoek, Nationaal Comité voor Geodesie en geofysica, Nationaal Comité voor Radio-electriciteit en van het Nationaal Comité voor Internationale Geofysische Samenwerking. Aan de Academie werd er door Nicolet een prijs opgericht dat naar hem werd genoemd, de Baron Nicolet prijs.
Hij won ook verschillende prijzen. In 1963 won hij de Daniel en Florence Guggenheim prijs van de Académie internationale d’Astronautique. In 1965 won hij de Hodgkins-medaille van het Smithsonian Institute voor zijn werk in de ruimte-aëronomie. In 1977 ontving hij de Bowie-medaille uitgereikt door de American Geophysical Union.
In 1986 werd hij door Koning Boudewijn verheven tot baron.
Hij overleed te Ukkel op 8 oktober 1996.

Werken

Hij schreef meer dan 200 publicaties, vooral over aëronomie, maar ook over meteorologie en astrofysica.
Hij bestudeerde onder meer de atomaire en moleculaire samenstelling van sterren, meer bepaald de zon, maar ook van kometen. Nicolet verrichtte al in 1938, samen met Götz, metingen van ozon en UV-straling, en publiceerde als eerste over de mogelijke invloed van stikstofverbindingen op ozon in de stratosfeer. In 1945 ontdekte hij dat de ionosfeer ontstaat door de ionisatie van stikstofoxide. Later ontdekte hij, samen met Bates, de rol van waterstof in de stratosfeer. Door deze ontdekking werd de overeenkomst tussen de ozonmetingen en de theorie verder vergroot.
Als Secretaris-Generaal van het Internationale Geofysische Jaar 1957-58 stimuleerde hij ozonmetingen boven Antarctica en de lancering van de eerste satellieten. Na onderzoek naar het afremmen van satellieten door helium buiten de atmosfeer richtte hij zich begin jaren zeventig weer op de stratosfeer. Ook na zijn emeritaat deed hij onderzoek naar atmosferische straling en fotochemie.
Hij schreef twee belangrijke boeken : Aéronomie verschenen in 1964 te Moskou en in 1977 aan het Koninklijk Meteorologisch Instituut Etude des réactions chimiques de l'ozone dans la stratosphère.

Publicaties

Lijst met publicaties in: Ackerman, Marcel & Jaumotte, André, "Marcel Nicolet", In: Annuaire ARB, Brussel: ARB, jaargang, 1998, p. 38-49.

Bibliografie

• Ackerman, Marcel & Jaumotte, André, "Marcel Nicolet", In: Annuaire ARB, Brussel: ARB, jaargang, 1998, p. 31-37.
• Jaumotte, André, "Marcel Nicolet", In: Nouvelle Biographie Nationale, Brussel: ARB, 2003, vol. 7, p.273-275.