Difference between revisions of "Schmerling, Philippe-Charles (1790-1836)"
From Bestor_NL
m (→Werken) |
|||
| (8 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
| + | <div style="text-align:right;">[https://www.bestor.be/wiki/index.php/Schmerling,_Philippe-Charles_(1790-1836) FR]</div> | ||
| + | [[category:Wetenschappers]][[category: Geboorte 1776-1800]] [[category:Paleontologen]][[category:Professoren]][[category :Artsen]][[category:Leden Akademie]][[category:Geneeskunde]] | ||
[[File:Schmerling.jpg|Bron: Wikimedia Commons|320px|right]] | [[File:Schmerling.jpg|Bron: Wikimedia Commons|320px|right]] | ||
| − | Arts en paleontoloog, | + | Arts en paleontoloog, ontdekte als allereerste resten van homo neanderthalis. Geboren te Delft in Nederland in 1790 en overleden te Luik op 7 november 1836. |
| − | + | <br/> | |
| − | |||
===Biografie=== | ===Biografie=== | ||
| − | Philippe-Charles Schmerling werd geboren te Delft | + | Philippe-Charles Schmerling werd geboren te Delft in 1790.<ref> Over de datum van zijn geboorte bestaat onduidelijkeheid, sommige bronnen vermelden 24 februari 1791, andere dan weer 2 maart 1790. Enkel voor die laatste is evidentie, het is namelijk de dag van zijn doop zoals vermeld in het doopregister van de stad Delft, [https://hdl.handle.net/21.12115/NL-DtAD24726731 hier] online te raadplegen.</ref> Zijn familie was afkomstig uit Wenen en zijn vader was arts.<ref>Volgens de bijdrage van Liliane Henderickx, in de Nouvelle Biographie Nationale, was de vader van Schmerling een handelaar.</ref> <br/> |
Schmerling volgde les aan het College in zijn geboortestad en aan de Universiteit van Leiden. Vervolgens reisde hij naar Den Haag voor de studie van de beenderen en om het anatomiekabinet van dokter Pieter de Riemer (1769-1831) te bestuderen.<ref>[http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550.</ref><br/> | Schmerling volgde les aan het College in zijn geboortestad en aan de Universiteit van Leiden. Vervolgens reisde hij naar Den Haag voor de studie van de beenderen en om het anatomiekabinet van dokter Pieter de Riemer (1769-1831) te bestuderen.<ref>[http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550.</ref><br/> | ||
| − | In 1812 werd hij gezondheidsofficier. Hij was in het Nederlandse leger vanaf eind 1813 en hij bleef gestationeerd in Venlo tot in 1816. Hij vestigde zich vervolgens als arts.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http:// | + | In 1812 werd hij gezondheidsofficier. Hij was in het Nederlandse leger vanaf eind 1813 en hij bleef gestationeerd in Venlo tot in 1816. Hij vestigde zich vervolgens als arts.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFNouvelleBiographieNational2105.pdf#page=293 "Schmerling, Philippe-Charles"], in ''Nouvelle Biographie nationale'', vol. 3, p. 288.</ref><br/> |
Op 17 oktober 1821 trouwde hij met Sara Henriette Elisabeth de Douglas. Het jaar daarop vestigde Schmerling zich in Luik, waar hij zijn studies aan de universiteit van de stad hernam. Op 6 augustus 1825 werd hij gediplomeerd arts.<ref> zijn thesis was getiteld De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate.<br/> MORREN, Charles, [http://books.google.be/books?id=bUA0AAAAMAAJ&dq=editions%3AUOM39015065658828&hl=fr&pg=RA3-PA130#v=onepage&q&f=false "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling"], in ''Annuaire de l’Académie royale de Belgique'', Bruxelles, vol. 4, 1838, p. 134.</ref><br/> | Op 17 oktober 1821 trouwde hij met Sara Henriette Elisabeth de Douglas. Het jaar daarop vestigde Schmerling zich in Luik, waar hij zijn studies aan de universiteit van de stad hernam. Op 6 augustus 1825 werd hij gediplomeerd arts.<ref> zijn thesis was getiteld De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate.<br/> MORREN, Charles, [http://books.google.be/books?id=bUA0AAAAMAAJ&dq=editions%3AUOM39015065658828&hl=fr&pg=RA3-PA130#v=onepage&q&f=false "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling"], in ''Annuaire de l’Académie royale de Belgique'', Bruxelles, vol. 4, 1838, p. 134.</ref><br/> | ||
| − | Hij had vervolgens een artsenpraktijk in de stad Luik. Vanaf 1829 zocht hij in de grotten in de omgeving naar beenderen om te bestuderen.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http:// | + | Hij had vervolgens een artsenpraktijk in de stad Luik. Vanaf 1829 zocht hij in de grotten in de omgeving naar beenderen om te bestuderen.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFNouvelleBiographieNational2105.pdf#page=293 "Schmerling, Philippe-Charles"], in ''Nouvelle Biographie nationale'', vol. 3, p. 289.</ref> <br/> |
Op 5 april 1834 werd hij corresponderend lid van de [[Académie royale des sciences des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique - Koninklijke Vlaamse Academie van België voor wetenschappen en kunsten|Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles]].<br/> | Op 5 april 1834 werd hij corresponderend lid van de [[Académie royale des sciences des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique - Koninklijke Vlaamse Academie van België voor wetenschappen en kunsten|Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles]].<br/> | ||
Vanaf 1834-1835 werd hij als lector belast met de cursus zoölogie aan de [[Universiteit van Luik]]. In de herfst van 1835 werd hij vervangen door [[Morren, Charles-Francois-Antoine (1807-1858)|Charles-Francois-Antoine Morren]].<br/> | Vanaf 1834-1835 werd hij als lector belast met de cursus zoölogie aan de [[Universiteit van Luik]]. In de herfst van 1835 werd hij vervangen door [[Morren, Charles-Francois-Antoine (1807-1858)|Charles-Francois-Antoine Morren]].<br/> | ||
Hij was lid van de Société géologique de France en van het Institut des Pays-Bas. Hij was in 1835 ook één van de stichtende leden van de [[Société royale des Sciences de Liège]].<ref> [http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 565.</ref> | Hij was lid van de Société géologique de France en van het Institut des Pays-Bas. Hij was in 1835 ook één van de stichtende leden van de [[Société royale des Sciences de Liège]].<ref> [http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 565.</ref> | ||
| − | <br/>De collectie beenderen van Schmerling werd verworven door de Belgische Staat en | + | <br/>De collectie beenderen van Schmerling werd verworven door de Belgische Staat en wordt bewaard door de [[Universiteit van Luik]].<ref> HENDERICKX, Liliane, [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFNouvelleBiographieNational2105.pdf#page=293 "Schmerling, Philippe-Charles"], in ''Nouvelle Biographie nationale'', vol. 3, p. 290.</ref> |
<br/>In 1989 kwam er in Flémalle een [[Schmerling, Philippe-Charles - Borstbeeld in Flémalle|huldemonument voor Schmerling]]. | <br/>In 1989 kwam er in Flémalle een [[Schmerling, Philippe-Charles - Borstbeeld in Flémalle|huldemonument voor Schmerling]]. | ||
| Line 20: | Line 21: | ||
===Werken=== | ===Werken=== | ||
| − | [[File:SchmerlingEngis.jpg|thumb|Een van de twee neolithische schedels (homo sapiens) die door Schmerling werden gevonden in Awirs/Engis. Bron: Wikimedia Commons|320px|left]]De eerste publicaties van Schmerling over het paleolithicum dateren van 1829. Hij doorzocht de grotten van Chokier en bestudeerde de gevonden fossiele beenderen. Hij bezocht vervolgens 62 grotten, waaronder deze van Engis/Awirs en identificeerde 91 dierensoorten. Hij | + | [[File:SchmerlingEngis.jpg|thumb|Een van de twee neolithische schedels (homo sapiens) die door Schmerling werden gevonden in Awirs/Engis. Bron: Wikimedia Commons|320px|left]]De eerste publicaties van Schmerling over het paleolithicum dateren van 1829. Hij doorzocht de grotten van Chokier en bestudeerde de gevonden fossiele beenderen. Hij bezocht vervolgens 62 grotten, waaronder deze van Engis/Awirs en identificeerde 91 dierensoorten. Hij wees op het bestaan van "produits de l’industrie humaine" als getuigen van het bestaan van de mens in de pre-zondvloed periode. Tot zijn belangrijkste ontdekkingen behoorde de vondst van twee schedels, ''Engis 1'', een homo sapiens schedel en ''Engis 2''. Deze laatste werd aanvankelijk ook als een homo sapiens schedel uit het neolithicum geïdentificeerd, maar nieuw onderzoek honderd jaar later gaf aan het om een neanderthalerkind ging. Schmerling was in feite dus de ontdekker van de allereerste homo neanderthalis. |
| − | De meeste werken van Schmerling werden opgenomen in de ''Recherches sur les ossements fossiles découverts dans les cavernes de la Province de Liége''. Hij identificeerde en beschreef de resten van dierlijke botten, maar eveneens de rijkdom aan beenderen in de onderzochte grotten. | + | |
| − | Hij onderzocht de oorzaken van de grote hoeveelheden beenderen in de grotten en poneerde dat dit het gevolg was van de zondvloed. <br/> | + | <br/>De meeste werken van Schmerling werden opgenomen in de ''Recherches sur les ossements fossiles découverts dans les cavernes de la Province de Liége''. Hij identificeerde en beschreef de resten van dierlijke botten, maar eveneens de rijkdom aan beenderen in de onderzochte grotten. Hij onderzocht de oorzaken van de grote hoeveelheden beenderen in de grotten en poneerde dat dit het gevolg was van de zondvloed. <br/> |
| − | Het feit dat Schmerling's theorieën niet conform waren met de bijbel belemmerde de verspreiding van diens publicaties in de internationale wetenschappelijke wereld. Ze werden erkend door onder meer Charles Lyell (1797-1875) in de tweede helft van de 19de eeuw.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http:// | + | Het feit dat Schmerling's theorieën niet conform waren met de bijbel belemmerde de verspreiding van diens publicaties in de internationale wetenschappelijke wereld. Ze werden erkend door onder meer Charles Lyell (1797-1875) in de tweede helft van de 19de eeuw.<ref> HENDERICKX, Liliane, [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFNouvelleBiographieNational2105.pdf#page=293 "Schmerling, Philippe-Charles"], in ''Nouvelle Biographie nationale'', vol. 3, p. 290.</ref><br/> |
<br clear="all"> | <br clear="all"> | ||
===Publicaties=== | ===Publicaties=== | ||
| + | [[File:plaatRecherches sur les ossemens fossiles.jpg|400px|right|thumb|Plaat uit ''Recherches sur les ossemens fossiles'' met bovenaan de schedel van ''Engis 1'' en onderaan midden de tanden van ''Engis 2''. ]] | ||
*''De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate'', Luik, 1825. | *''De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate'', Luik, 1825. | ||
*"Cavernes à ossemens fossiles, découvertes jusqu’à ce jour dans la province de Liège", in [[Vandermaelen, Philippe-Marie-Guillaume (1795-1869)|VANDERMAELEN, Philippe-Marie Guillaume]], [http://books.google.be/books?id=AIZJAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q&f=false ''Dictionnaire géographique de la province de Liége''], Brussel: Établissement géographique, 1831, p. 3 tot 7 zijn de bijlagen. | *"Cavernes à ossemens fossiles, découvertes jusqu’à ce jour dans la province de Liège", in [[Vandermaelen, Philippe-Marie-Guillaume (1795-1869)|VANDERMAELEN, Philippe-Marie Guillaume]], [http://books.google.be/books?id=AIZJAAAAMAAJ&printsec=frontcover&hl=fr#v=onepage&q&f=false ''Dictionnaire géographique de la province de Liége''], Brussel: Établissement géographique, 1831, p. 3 tot 7 zijn de bijlagen. | ||
| Line 36: | Line 38: | ||
*[http://books.google.be/books?id=sA80AAAAMAAJ&hl=fr&pg=PA84#v=onepage&q&f=false "Notice sur quelques os de pachydermes découverts dans le terrain meuble près du village de Chokier"], in ''Bulletin de l’Académie royale des sciences et belles-lettres de Belgique'', vol. 3, 1836, p. 82. <br/> | *[http://books.google.be/books?id=sA80AAAAMAAJ&hl=fr&pg=PA84#v=onepage&q&f=false "Notice sur quelques os de pachydermes découverts dans le terrain meuble près du village de Chokier"], in ''Bulletin de l’Académie royale des sciences et belles-lettres de Belgique'', vol. 3, 1836, p. 82. <br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| + | |||
===Bibliografie=== | ===Bibliografie=== | ||
| − | *[[ | + | *[[Frédéricq, Léon (1851-1935)|FREDERICQ, Léon]], [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFBiographieNationaleTome2069.pdf#page=377 "Schmerling (Philippe-Charles)"], in ''Biographie Nationale'', vol. 6, Brussel : Établissements Émile Bruylant, 1911-1913, kol. 728-734. |
| − | *HENDERICKX, Liliane, [http:// | + | *HENDERICKX, Liliane, [http://www.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFNouvelleBiographieNational2105.pdf#page=293 "Schmerling, Philippe-Charles"], in ''Nouvelle Biographie nationale'', vol. 3, p. 288-291. |
*MORREN, Charles, [http://books.google.be/books?id=bUA0AAAAMAAJ&dq=editions%3AUOM39015065658828&hl=fr&pg=RA3-PA130#v=onepage&q&f=false "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling"], in ''Annuaire de l’Académie royale de Belgique'', Brussel, vol. 4, 1838, p. 130-150. | *MORREN, Charles, [http://books.google.be/books?id=bUA0AAAAMAAJ&dq=editions%3AUOM39015065658828&hl=fr&pg=RA3-PA130#v=onepage&q&f=false "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling"], in ''Annuaire de l’Académie royale de Belgique'', Brussel, vol. 4, 1838, p. 130-150. | ||
*[http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Liège: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550-566. <br/> | *[http://books.google.be/books?id=PmA7AAAAcAAJ&hl=fr&pg=PA550#v=onepage&q&f=false "Schmerling, Philippe-Charles"], in [[Le Roy, Mathieu François Alphonse (1822-1896)|LE ROY, Alphonse]], ''Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation'', Liège: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550-566. <br/> | ||
<br/> | <br/> | ||
| − | === | + | ===Noten=== |
<references/> | <references/> | ||
Latest revision as of 09:25, 19 February 2021
Arts en paleontoloog, ontdekte als allereerste resten van homo neanderthalis. Geboren te Delft in Nederland in 1790 en overleden te Luik op 7 november 1836.
Biografie
Philippe-Charles Schmerling werd geboren te Delft in 1790.[1] Zijn familie was afkomstig uit Wenen en zijn vader was arts.[2]
Schmerling volgde les aan het College in zijn geboortestad en aan de Universiteit van Leiden. Vervolgens reisde hij naar Den Haag voor de studie van de beenderen en om het anatomiekabinet van dokter Pieter de Riemer (1769-1831) te bestuderen.[3]
In 1812 werd hij gezondheidsofficier. Hij was in het Nederlandse leger vanaf eind 1813 en hij bleef gestationeerd in Venlo tot in 1816. Hij vestigde zich vervolgens als arts.[4]
Op 17 oktober 1821 trouwde hij met Sara Henriette Elisabeth de Douglas. Het jaar daarop vestigde Schmerling zich in Luik, waar hij zijn studies aan de universiteit van de stad hernam. Op 6 augustus 1825 werd hij gediplomeerd arts.[5]
Hij had vervolgens een artsenpraktijk in de stad Luik. Vanaf 1829 zocht hij in de grotten in de omgeving naar beenderen om te bestuderen.[6]
Op 5 april 1834 werd hij corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles.
Vanaf 1834-1835 werd hij als lector belast met de cursus zoölogie aan de Universiteit van Luik. In de herfst van 1835 werd hij vervangen door Charles-Francois-Antoine Morren.
Hij was lid van de Société géologique de France en van het Institut des Pays-Bas. Hij was in 1835 ook één van de stichtende leden van de Société royale des Sciences de Liège.[7]
De collectie beenderen van Schmerling werd verworven door de Belgische Staat en wordt bewaard door de Universiteit van Luik.[8]
In 1989 kwam er in Flémalle een huldemonument voor Schmerling.
Werken
De eerste publicaties van Schmerling over het paleolithicum dateren van 1829. Hij doorzocht de grotten van Chokier en bestudeerde de gevonden fossiele beenderen. Hij bezocht vervolgens 62 grotten, waaronder deze van Engis/Awirs en identificeerde 91 dierensoorten. Hij wees op het bestaan van "produits de l’industrie humaine" als getuigen van het bestaan van de mens in de pre-zondvloed periode. Tot zijn belangrijkste ontdekkingen behoorde de vondst van twee schedels, Engis 1, een homo sapiens schedel en Engis 2. Deze laatste werd aanvankelijk ook als een homo sapiens schedel uit het neolithicum geïdentificeerd, maar nieuw onderzoek honderd jaar later gaf aan het om een neanderthalerkind ging. Schmerling was in feite dus de ontdekker van de allereerste homo neanderthalis.
De meeste werken van Schmerling werden opgenomen in de Recherches sur les ossements fossiles découverts dans les cavernes de la Province de Liége. Hij identificeerde en beschreef de resten van dierlijke botten, maar eveneens de rijkdom aan beenderen in de onderzochte grotten. Hij onderzocht de oorzaken van de grote hoeveelheden beenderen in de grotten en poneerde dat dit het gevolg was van de zondvloed.
Het feit dat Schmerling's theorieën niet conform waren met de bijbel belemmerde de verspreiding van diens publicaties in de internationale wetenschappelijke wereld. Ze werden erkend door onder meer Charles Lyell (1797-1875) in de tweede helft van de 19de eeuw.[9]
Publicaties
- De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate, Luik, 1825.
- "Cavernes à ossemens fossiles, découvertes jusqu’à ce jour dans la province de Liège", in VANDERMAELEN, Philippe-Marie Guillaume, Dictionnaire géographique de la province de Liége, Brussel: Établissement géographique, 1831, p. 3 tot 7 zijn de bijlagen.
- Quelques observations sur la teinture de colchique et principalement sur son emploi dans les affections arthritiques et rhumatismales, Luik: P.J. Collardin, 1832.
- "Ueber die Knochenhölen bei Lüttich", in Neues Jahrbuch für Mineralogie, Geognosie, Geologie und Petrefaktenkunde; vol. 1, 1833, p. 38-48.
- "Sur une caverne à ossemens de la province de Liége", in bulletin de la société géologique de France, vol. 3, 1833, p. 217-222.
- Les recherches sur les ossements fossiles découverts dans les cavernes de la Province de Liége, vol. 1 en vol. 2, Luik : P.J. Collardin, 1833-1834.
- "Renseignements sur la caverne à ossements dite le trou de Hogheur, dans le Luxembourg", in Bulletin de l’Académie royale des sciences et belles-lettres de Belgique, vol. 2, 1835, p. 271-275.
- "Notice sur quelques os de pachydermes découverts dans le terrain meuble près du village de Chokier", in Bulletin de l’Académie royale des sciences et belles-lettres de Belgique, vol. 3, 1836, p. 82.
Bibliografie
- FREDERICQ, Léon, "Schmerling (Philippe-Charles)", in Biographie Nationale, vol. 6, Brussel : Établissements Émile Bruylant, 1911-1913, kol. 728-734.
- HENDERICKX, Liliane, "Schmerling, Philippe-Charles", in Nouvelle Biographie nationale, vol. 3, p. 288-291.
- MORREN, Charles, "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling", in Annuaire de l’Académie royale de Belgique, Brussel, vol. 4, 1838, p. 130-150.
- "Schmerling, Philippe-Charles", in LE ROY, Alphonse, Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation, Liège: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550-566.
Noten
- ↑ Over de datum van zijn geboorte bestaat onduidelijkeheid, sommige bronnen vermelden 24 februari 1791, andere dan weer 2 maart 1790. Enkel voor die laatste is evidentie, het is namelijk de dag van zijn doop zoals vermeld in het doopregister van de stad Delft, hier online te raadplegen.
- ↑ Volgens de bijdrage van Liliane Henderickx, in de Nouvelle Biographie Nationale, was de vader van Schmerling een handelaar.
- ↑ "Schmerling, Philippe-Charles", in LE ROY, Alphonse, Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation, Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 550.
- ↑ HENDERICKX, Liliane, "Schmerling, Philippe-Charles", in Nouvelle Biographie nationale, vol. 3, p. 288.
- ↑ zijn thesis was getiteld De studii psychologiae in medicina utilitate et necessitate.
MORREN, Charles, "Notice sur la vie et les travaux de Philippe-Charles Schmerling", in Annuaire de l’Académie royale de Belgique, Bruxelles, vol. 4, 1838, p. 134. - ↑ HENDERICKX, Liliane, "Schmerling, Philippe-Charles", in Nouvelle Biographie nationale, vol. 3, p. 289.
- ↑ "Schmerling, Philippe-Charles", in LE ROY, Alphonse, Liber mémorialis, l’université de Liége depuis sa fondation, Luik: imprimerie de J.-G. Carmanne, 1869, kol. 565.
- ↑ HENDERICKX, Liliane, "Schmerling, Philippe-Charles", in Nouvelle Biographie nationale, vol. 3, p. 290.
- ↑ HENDERICKX, Liliane, "Schmerling, Philippe-Charles", in Nouvelle Biographie nationale, vol. 3, p. 290.
