Difference between revisions of "Verschaffelt, Jules Émile (1870-1955)"

Revision as of 13:21, 1 February 2012

Natuurkundige, geboren te Gent op 27 januari 1870 en overleden in Den Haag op 22 december 1955.

Biografie

Jules Verschaffelt werd geboren te Gent op 27 januari 1870. In 1880 studeerde hij Grieks-Latijn aan het Atheneum van Gent. In 1888 schreef hij zich in voor de opleiding natuurkunde aan de Rijksuniversiteit van Gent.^[1] In 1890 werd hij kandidaat in de wetenschappen en in 1893 doctor in de natuurwetenschappen.^[2] Na het behalen van zijn doctoraat kwam hij als vrije leerling terecht bij Julius MacLeod. Hij was eveneens gedurende twee jaar de hulp-assistent van professor Alphonse-François Renard.^[3]
Tegelijkertijd studeerde hij wiskunde, natuurkunde en kristallografie om zich aan de geofysica te kunnen wijden.^[4] Onder leiding van Gustave-Léonard Van der Mensbrugghe en Edmond Van Aubel legde hij zich verder toe op de studie van de natuurkunde en de fysische scheikunde.^[5]
Een studie over de brekingsindices van mengels, dat werd verricht onder leiding van Edmond Van Aubel, werd bekroond met een reisbeurs. Hij trok met deze reisbeurs voor twee jaar naar het buitenland. Aanvankelijk volgde hij in Amsterdam les van Van Hooff en Van der Waals. In 1894 reisde hij naar Leiden, waar hij ging werken in het laboratorium van Kamerlingh Onnes en tegelijkertijd volgde hij les in de theoretische fysica gedoceerd door Lorentz.^[6]
In 1898 trouwde hij in Leiden met Elisabeth Liebert en had met haar twee kinderen.
In Nederland verwierf hij in 1899 een doctorstitel met de publicatie Metingen over het verloop der isothermen van mengels van koolzuur en waterstof'. Hierdoor kon hij doceren aan de Hogere Burgerschool te Dordrecht.^[7] Hij bleef deze functie uitoefenen tot in 1906, wanneer de ULB hem op 27 oktober 1906 benoemde tot docent experimentele natuurkunde.^[8] Op 4 juli 1914 werd hij gewoon hoogleraar aan de ULB. In hetzelfde jaar was hij betrokken bij de organisatie van een Nederlandse expeditie voor de observatie van een totale zonsverduistering in Zweden. De Duise inval belette deze onderneming.
Tijdens de oorlogsjaren werkte hij als assistent aan het cryogeen laboratorium te Leiden en als leraar aan het Erasmus gymnasium (1914-1915) te Rotterdam. Zijn kinderen en vrouw waren meegereisd naar Nederland.^[9]
Na de oorlog kon hij zijn professoraat aan de ULB niet meer opnemen. Hij besloot zich in Nederland te vestigen als redacteur van de Archives néerlandaises des Sciences exactes et naturelles.
In 1923 bij de gedeeltelijke vernederlandsing van de Rijksuniversiteit van Gent aanvaardde hij de leerstoel in de proefondervindelijke natuurkunde. Op 29 januari 1929 werd hij aan dezelfde universiteit bevorderd tot gewoon hoogleraar.
Aan dezelfde universiteit stichtte hij een natuurkundig instituut. In 1958 werd dit instituut naar hem genoemd.
Op 19 januari 1940 werd hij toegelaten tot het emeritaat.^[10]
In mei en juni 1943 werd hij opgesloten in de gevangenis, hij had zich immers sterk gekant tegen het studentenverbond dat in de gunst van de Duitse bezetter stond. Hij had onder meer het erelidmaatschappij van dit verbond geweigerd. Ook spoorde hij studenten aan om geen lid te worden van dit verbond.^[11]
In 1946 overleed zijn echtgenote en hij trok in bij zijn dochter Françoise die in Nederland woonde en daar was getrouwd. Hij verliet het land en schonk al zijn documenten en boeken aan de Universiteit van Gent.^[12]
Hij nam in 1927 het iniatief tot de Vakantieleergangen voor Wetenschappen (vanaf 1935 het MacLeod Congres). Hij was medeorganisator van de Vlaamse Natuur- en Wetenschappelijke Congressen en is redactielid van het Natuurwetenschappelijk Tijdschrift.^[13]
Hij werd op 5 juni 1909 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique , effectief lid op 14 juni 1919, geassocieerd lid op 25 december 1921, opnieuw lid op 13 oktober 1923 en terug geassocieerd lid op 3 juli 1946.
In 1935 werd hij directeur van de Klasse van de Wetenschappen.
In 1900 werd hij gewoon lid van het Genootschap ter bevordering van natuur-, genees- en heelkunde te Amsterdam. In 1912 werd hij corresponderend lid van het Bataafs Genootschap te Rotterdam. In 1937 buitenlands lid van de Hollandese Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem.
Hij werd in 1913 lid van de Wetenschappelijke Raad van de Koninklijke Sterrenwacht, in 1934 van het Wetenschappelijke Raad van het Koninklijk Meteorologisch Instituut, lid van de Raad van Beheer van het Station voor Wetenschappelijk Onderzoek op het Jungfraujoch, erelid van de Associtation belge du Froid, lid en secretaris van de Wetenschappelijke Commissie van het Institut International de Physique Solvay.
Hij won ook verschillende prijzen en ontving onderscheidingen. In 1931 won hij de Tienjaarlijkse prijs voor de natuurkunde (periode 1918-1928). Hij ontving in 1948 een eredoctoraat van de VUB. Hij werd ook gevraagd om les te geven aan de Universiteiten van Nancy (1936) en Aberdeen (1937). ^[14]
In 1919 werd hij Ridder in de Leopoldsorde, in 1931 Officier en in 1946 Commandeur in dezelfde Orde. In 1915 werd hij Officier, in 1937 Commandeur en in 1949 Grootofficier in de Kroonorde.^[15]
Hij overleed in Den Haag op 22 december 1955.

Werken

Verschaffelt hernam in Gent de onderzoekstraditie van Plateau en Van der Mensbrugghe over de vloeistoffysica. Merkwaardig is wel dat hij, die vaak wees op de grote achterstand van de Belgische natuurkunde, totaal geen interesse toonde voor de relativiteitstheorie noch voor de kwantummechanica, twee revolutionaire theorieën die tijdens het interbellum in het middelpunt van de internationale discussies stonden. Sterk beïnvloed door zijn Nederlandse voorbeelden, was hij een hevig pleitbezorger voor Nederlandstalige wetenschapsbeoefening in Vlaanderen en voor verregaande samenwerking tussen Nederlandse en Vlaamse geleerden. Niettemin kon hij zich niet vinden in de meer extreme eisen van de Vlaamse Beweging, wat zijn positie in deze politiek gespannen periode er niet op vergemakkelijkte.^[16]
Hij was een pionier van het onderzoek over de isothermen van mengsels en over retrograde condensatie. Terwijl zijn experimentele werk zich vooral in het eerste gedeelte van zijn academische carrière situeert, legde hij zich in zijn latere jaren toe op de theoretische natuurkunde (namelijk thermomechanische methodes bij erg diverse verschijnselen).^[17]

Zijn belangrijkste studie was de experimentele en theoretische studie van de toestandsvergelijking van zuivere stoffen en mengsels en van de capillaire verschijnselen in verband met de toestandsvergelijking (namelijk in de nabijheid van de kritische toestand).^[18]
Op het gebied van de oppervlaktespanning deed hij onderzoek naar de opstijging van vloeistoffen in nauwe en brede buizen, de studie van de vormen van druppels, de wetten van de stalagmometrie, experimentele methodes voor de bepaling van de oppervlaktespanning door middel van schijvenafdrukking en de toepassing van deze methode bij vloeibaar gemaakte gassen.^[19]
Wanneer experimenteren moeilijker werd, wijdde hij zich aan de thermodynamische studie: onomkeerbare transformatie-verschijnselen, de rol van de affiniteit bij deze processe, de verdere uitbreiding van zijn methodes en zijn hypothesen in verband met irreversibele processen, ... ^[20]
Hij deed ook onderzoek op het gebied van de physische en geometrische optica. ^[21]
Cursussen
Hij schreef ook leerboeken Praktische oefeningen in de natuurkunde en Thermostatica.^[22]

Publicaties

• Lijst met publicaties in: Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 81-114.
• Lijst met publicaties in: Verhaeghe, J., "Verschaffelt Jules Emile", in: Liber Memorialis, Universiteit Gent, jaargang 1960, p. 129-138.
  

Bibliografie

• Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 13-80.
• Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Florilège des sciences en Belgique, 1968, p. 205-218.
• Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 903-906.
• Verhaeghe, J., "Verschaffelt Jules Emile", in: Liber Memorialis, Universiteit Gent, jaargang 1960, p. 127-129.
  

Nota’s

1. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 903.
2. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 21.
3. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 904.
4. ↑ Verhaeghe, J., "Verschaffelt Jules Emile", in: Liber Memorialis, Universiteit Gent, jaargang 1960, p. 127.
5. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 904.
6. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 27.
7. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 904.
8. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 31.
9. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 904.
10. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 905.
11. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 43.
12. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 45.
13. ↑ Universiteit van Gent, "Verschaffelt Jules Emile".
14. ↑ Verhaeghe, J., "Verschaffelt Jules Emile", in: Liber Memorialis, Universiteit Gent, jaargang 1960, p. 128.
15. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 53.
16. ↑ VANPAEMEL, Geert, De natuurkunde, in Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, p. 140.
17. ↑ Universiteit van Gent, "Verschaffelt Jules Emile".
18. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 65.
19. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 906.
20. ↑ Verhaeghe, J, "Verschaffelt Jules Emile", in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. 2, kol. 906.
21. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 77.
22. ↑ Henriot, E., "Verschaffelt Jules Emile", in: Annuaire ARB, jaargang 1957, p. 79.