Stas, Jean-Servais (1813-1891)

EnglishNederlandsfrançais

Scheikundige, geboren te Leuven op 21 augustus 1813 en overleden te Sint-Gillis op 13 december 1891.

Jean-Servais Stas (1813-1891)

Biografie

Jean-Servais Stas was de zoon van Jean-Baptiste Stas, een welvarende meester-slotenmaker afkomstig uit Sint-Truiden, geboren op 1 augustus 1779 en van Jeanne-Josèphe De Mortier, een Leuvense geboren op 28 juni 1778. Hij was de derde zoon van een familie van acht kinderen. Jean-Servais Stas werd geboren te Leuven op 21 augustus 1813. Na eerst les gekregen te hebben in het atelier van zijn famillie, ging op hij 5-jarige leeftijd naar de stedelijke lagere school en nadien deed hij zijn humaniora aan het College.
Hij startte in 1832 aan de Rijksuniversiteit van Leuven; deze beschikte niet meer over een Faculteit Wetenschappen sinds de hervormingen die volgden op de Belgische revolutie. Stas schreef zich vervolgens in voor de Faculteit Geneeskunde. Vanaf oktober 1832 volgde hij de lessen aan de vrije Faculteit Wetenschappen, die de toekomstige dokters voorbereidde. Hij profiteerde van een studiebeurs en hij werd begeleid door Hensmans en de Koninck aan het laboratorium van van Mons. Deze laatste nam hem op 5 juli 1834 officieel in dienst als voorbereider, maar hij werkte er al officieus sinds 6 juni van hetzelfde jaar.
Om het tekort aan apparatuur door de instabiliteit van de universiteiten in deze periode op te vangen, organiseerde en bouwde Stas een laboratorium op de zolder van het ouderlijk huis. Hij bouwde ook zijn eigen instrumenten. Hij bewees het bestaan van phlori(d)zine in de bast van de wortel van de appelboom. Eind 1834 kondigde hij samen met De Koninck deze ontdekking aan.
Op 14 augustus 1835 werd hij doctor in de medische wetenschappen. Op 27 september van hetzelfde jaar werd de Rijksuniversiteit afgeschaft. Stas hernam in december zijn functies aan de Universiteit van Leuven onder leiding van Martin Martens.
Stas vervolledigde zijn opleiding in Parijs bij Dumas. Hij vervolgde zijn onderzoek en werd uitgenodigd om op 21 januari 1839 een samenvatting van zijn werk te presenteren tijdens de zittingen van het Institut de France.
Op 2 september 1840 werd Stas benoemd tot professor aan de Koninklijke Militaire School. In februari 1841 keerde hij terug naar België en doceerde hier 25 jaar lang. Hij was voorstander van een pedagogie waarbij het waarnemen en het inzicht in de verschijnselen door middel van ervaring centraal stond. Ondanks verscheidene verzoeken, verwierf hij niet onmiddelijk de middelen noch het materiaal noodzakelijk om volgens zijn visie wetenschappen te doceren. Jean-Servais Stas doceerde steeds verwijzend naar nieuwe ontdekkingen. Hij beïnvloedde op deze manier de inhoud van de cursussen scheikunde aan de Belgische universiteiten. Ondanks zijn progressie, slaagde Stas er niet om laboratoria op te bouwen, waarin alle leerlingen verschillende substanties kunnen manipuleren.
Hij bouwde dus een privé-laboratorium uit, eerst gevestigd in een schuur in Elsene en later in een huis in Sint-Gilles. Hij rustte het laboratorium uit op zijn eigen kosten en vroeg regelmatig om overheidssteun, echter zonder groot succes.
Hij werd op 7 mei 1841 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles en lid op 14 december 1841. Hij was in 1890 voorzitter van de Academie en verschillende malen directeur van de Klasse Wetenschapppen.
In 1846 werd hij benoemd tot lid van de Raad voor de Openbare Veiligheid in Elsene. Hij maakte eveneens deel uit van verschillende regeringscommissies, waaronder de Hoge Raad voor Volksgezondheid. In 1855 en in 1862 was hij lid van de internationale jury’s van Parijs en Londen. Van 1850 tot 1851 werd hij als scheikundige in het proces van Hippolite Visart de Bocarmé benoemd tot deskundige, deze had zijn schoonbroer Gustave Fougnies vermoord. Stas bewees, dat bij de moord nicotine werd gebruikt, op dat moment een niet-detecteerbaar product.
In 1857 stelde hij zich kandidaat voor de leerstoel metallurgie aan de Universiteit van Luik, hij werd echter niet weerhouden. In 1865 stelde hij zich kandidaat voor de vacante functie van commissaris van de Belgische munt, hij voerde deze functie uit tot in 1872. Bij Koninklijk Besluit van 22 juli 1865, werd hij op eigen verzoek aan de Koninklijke Militaire School op non-actief zonder traktement geplaatst. Hij kon niet meer doceren omwille van gezondheidsproblemen. Twee jaar later, na het ontslag van zijn opvolger Théodore Swarts, werd hij via het Koninklijk Besluit van 25 december 1867, opnieuw aangesteld in dezelfde functie. Hij werd toegelaten tot het emeritaat op 15 februari 1868. Hij was tot aan zijn dood technisch adviseur aan de Nationale Bank.
In 1867 vertegenwoordigde hij België op een monetaire conferentie in Parijs. Hij was eveneens voorzitter van de commmissie voor maten en gewichten in België en in deze hoedanigheid werd hij voorzitter van de Internationale Commissie voor de meter in 1872 in Parijs en vervolgens in 1874 van de diplomatieke conferentie over de meter in Londen.

lijst van prijzen en eerbewijzen verworven door Stas

Data	Prijzen
1864	de vijfjaarlijkse prijs voor de fysische wetenschappen en de wiskunde
1868	eredoctoraat van de Universiteit van Bonn
1874	eredoctoraat van de Universiteit van Leiden
5/11/1885	de Davy Medal van de Royal Society of London

Op 1 januari 1891 sprak hij als directeur in aanwezigheid van de Koning de Academie toe. Hij hekelde de manier waarop de professoren aan de Staatsuniversiteiten worden gerekruteerd en hij was voorstander van het feit dat de universiteiten het recht hebben om eigen kandidaten naar voren te brengen voor de vacante betrekkingen.
Op 5 mei 1891 eerden de drie Klassen het 50-jarige lidmaatschap van Stas aan de Academie. Hij overleed op 13 december 1891.
Het laboratorium van Stas werd opgeslorpt door Solvay, deze droeg het later over aan de overheid.

Werken

In 1834 ontdekte hij phlori(d)zine in de bast van de wortel van de appelboom. In 1837 vervolgde hij zijn onderzoek in dit domein aan het laboratorium van Dumas in Parijs, waar hij een volledige studie maakte.
Hij werkte samen met Jean-Baptiste Dumas in het kader van verschillende onderzoeken, onder meer de reactie van kalk op alcoholische kali, de fusie van de organische base en de atoomgewichten, meer specifiek deze van koolstof. Ze werkten eveneens over de samenstelling van koolzuur en over de verschillende types van chemische producten. Het Institut de France feliciteerde beide wetenschappers met hun onderzoek en van de Royal Society of Londen ontvingen ze de Copley-medaille. In 1840 werd Stas benoemd aan de Koninklijke Militaire School en hij keerde terug naar Brussel, waardoor beide wetenschappers apart moesten werken om hun resultaten in verband met het atoomgewicht van koolstof te verbeteren.
Stas zette moeizaam zijn onderzoek in dit domein verder, maar hij werd gedwongen om hiermee te stoppen door geldgebrek. Nadien wijdde hij zich aan de studie van de gassen van Faraday en van butyleen. Hij toonde vervolgens de eigenschappen van waterstof aan door deze te vervangen door chloorderivaten, om op deze manier de primitieve koolwaterstoffen te herstellen. Hij publiceerde echter de resultaten van zijn onderzoek niet.
Vanaf zijn aankomst aan de Academie werd hij belast met het bepalen van de aardwarmte. Hij bepaalde de temperatuurstijging van de aarde ten opzichte van de diepte. In 1848 publiceerde hij het resultaat van zijn chemisch onderzoek van de eigenschappen en de samenstelling van acetaal. Hij was ook geïnteresseerd in de studie van de vloeistoffen in de vruchtzak en de dooierzak. Stas hernam zijn studie naar het atoomgewicht en verbeterde zijn eerste resultaten verkregen samen met Dumas. Het nieuwe onderzoek verscheen in 1860 in: sur les rapports réciproques des poids atomiques. Verschillende onderzoekers stelden aan Stas fondsen ter beschikking zodanig dat hij in het buitenland zijn werk verder kon zetten. Stas weigerde echter en contacteerde verschillende ministers, waaronder Charles Rogier, en trachtte tevergeefs overheidssubsidies te verkrijgen.
In 1872 ten gevolge van zijn activiteiten voor de Nationale Bank, schreef hij onder meer Recherches sur la statique chimique au sujet du chlorure et du bromure d’argent en veel later tussen 1874 en 1880, onderzocht hij de platina legeringen en het iridium voor het maken van de meter en de kilogram normen.

Publicaties

• "Recherches chimiques sur la phloridzine", in Annales de chimie et de physique, 1839, p. 367.
• Met DUMAS, "Recherches sur le véritable poids atomique du carbone", in Annales de chimie et de physique, 1ste reeks, vol. 3, 1841, p. 5-59.
• Met DUMAS, ["Second mémoire sur les types chimiques."], in Annales de chimie et de physique, 1840, p. 115.
• "Notice historique sur J.B.F. Van Mons, membre honoraire de l’Académie", in Bulletin de l’Académie royale de médecine de Belgique, 1843, p. 851-881.
• "Recherches médico-légales sur la nicotine, suivies de quelques considérations sur la manière générale de déceler les alcalis organiques dans le cas d'empoisonnement", in Bulletin de l’Académie royale de médecine de Belgique, vol. 11, 1852, p. 202.
• "Chimie appliquée à la météorologie : Nouvelles analyses de l'air", in Comptes rendus de l'Académie des sciences, 1842, vol. 14, p. 570.
• "Chimie physiologique : Note sur les liquides de l'amnios et de l'allantoïde ", in Comptes rendus de l'Académie des sciences, 1850, vol. 31, p. 629.
• "Recherches de statique chimique au sujet du chlorure et du bromure d'argent", in Annales de chimie et de physique, 1872, vol. 25, p. 22 ; vol. 3, p. 145, en vol. 3, p. 289.
• "Rapport sur des travaux exécutés sur le platine iridié employé à la confection des règles, par MM. Broch, Sainte-Claire-Deville et Stas, rapporteur", in Procès-verbaux du Comité international des poids et mesures, Parijs, 1877.
• "De l'analyse du platine iridié employé par la section française de la Commission internationale du mètre à la confection des prototypes, par MM. Sainte-Claire-Deville et Stas", in Procès-verbaux du comité international des poids et mesures, Parijs, 1877-1878.
• "Des types en platine, en iridium et en platine iridié à différents titres, par MM. Broch, Sainte Claire-Deville et Stas, rapporteur", Procès-verbaux du comité international des poids et mesures, Parijs, 1878-1879.
• "De la règle-type, en forme d'x, et en platine iridié à 10% d'iridium, par MM. Broch, Sainte-Claire-Deville et Stas, rapporteur", Procès-verbaux du comité international des poids et mesures, Parijs, 1879-1880.
• "Recherches sur l'absorption, par la peau humaine saine, d une solution aqueuse très diluée d'arséniate de sodium et d’iodure de potassium, et de l'absorption de l'iode de sa teinture appliquée sur la peau humaine saine et sur la peau humaine recouverte de son épiderme altéré", in Bulletin de l'Académie royale de médecine de Belgique, 1886, vol. 20, p. 89.
• "Bougies stéariques; allumettes chimiques; blanc de céruse; blanc de zinc; peinture à la céruse ; peinture au blanc de zinc; outre-mer artificiel", in Rapports faits au nom du jury mixte international, Parijs, 1856.
• "Produits chimiques : acide sulfurique; sulfate de soude; sel de soude; gélatines et colles fortes; silicate de potasse; bougies stéariques; allumettes chimiques; savons; vernis; caoutchouc; cuirs; papiers et cartons; blanc de céruse; blanc de zinc; outre-mer artificiel. Préparation et conservation des substances alimentaires : farines, pâles, amidon, sucres, alcools", in Rapport du jury belge de l'Exposition universelle de Paris en 1855, Brussel, 1856.
• "Rapport sur l'industrie stéarique au jury de l'Exposition universelle de Londres en 1862", in Reports by the juries, Londen, 1863.
• "Rapport sur l'industrie des corps gras : acides gras, huiles et graisses ; savons ; hydrocarbures ; huile de schiste ; pétrole ; paraffine; éclairage aux hydrocarbures; gélatine et colle forte; appareils destinés à la distillerie; appareils réfrigérants poulies moûts de bière et les vinasses de distillerie", in Rapports du jury belge de l'Exposition universelle de Londres, 1ste deel, Brussel, 1863.

Publicaties aan de Academie

• "Nouvelles recherches sur les lois des proportions chimiques, sur les poids atomiques et leurs rapports mutuels", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 35, Brussel: M. Hayez, 1865, p. 1-313.
• "De la détermination du rapport proportionnel entre l'argent, les chlorures et les bromures", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 43, Brussel: M. Hayez, 1882, p. 1-313.
• "De la nature de la lumière solaire ", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 49, Brussel: M. Hayez, 1891, p. 1-48.
• "De l'argent", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 49, Brussel: M. Hayez, 1891, p. 1-168.
• "Recherches chimiques sur le chlorure, le chlorate, le perchlorate et le chloroplatinate de potassium ", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 49, Brussel: M. Hayez, 1891, p. 1-246.
• "Recherches chimiques et études spectroscopiques sur le potassium, le lithium, le calcium, le strontium, le baryum, le thallium", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 43, Brussel: M. Hayez, 1891, p. 1-168.
• "Recherches chimiques sur le chlorure, le chlorate, le perchlorate et le chloroplatinate de potassium ", in Nouveaux mémoires de l’Académie Royale des Sciences des lettres et des Beaux-arts de Belgique, vol. 51, Brussel: M. Hayez, 1893, p. 1-168.
• Verschillende artikels en rapporten in de jaarboeken van de Academie : de lijst is beschikbaar in: *SPRING, Walter, Notice sur la vie et les travaux de Jean-Servais Stas, membre de l’Académie, in Annuaire de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1893, p. 361-370.

Biografische notitie

• "Notice sur la vie et les travaux de Auguste-Donat de Hemptinne", in Annuaire de l’Académie royale de Belgique, vol. 23, Brussel, 1857, p. 91.
  

Bibliografie

• DELHEZ, Robert, "Jean-Servais Stas", in Florilège des sciences en Belgique, 1968, p. 285-321.
• SPRING, Walter, "Stas (Jean-Servais)", in Biographie Nationale, vol. 23, Brussel : Établissements Émile Bruylant, 1925, kol. 654-684.
• SNELDERS, Henricus, A.M., "En exergue de la chimie : Jean-Servais Stas", in Robert Halleux, Histoire des sciences en Belgique, 1815-2000, vol. 1, Brussel, Dexia/La Renaissance du Livre, 2001, p. 154-158.
• SPRING, Walter, Notice sur la vie et les travaux de Jean-Servais Stas, membre de l’Académie, in Annuaire de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1893, p. 217-376.