Durand, Hélène (1883-1934)
Durand, Hélène (1883-1934)
Plantkundige, botanisch tekenaar en medewerker aan de Jardin botanique de Bruxelles. Geboren op 9 augustus 1883 in Watermael (bij Brussel) en gestorven op 4 augustus 1934 in Ukkel. Dochter van Théophile Durand.
Biografie
Hélène Durand verenigde in haar opleiding een aangeboren talent voor tekenen, een typisch vrouwelijke artistieke bezigheid in die tijd, met een bijzondere belangstelling voor botanische wetenschappen. Dit laatste was haar wellicht door haar vader, de botanicus Théophile Durand meegegeven. In 1903 (7 juli) behaalde Hélène Durand het diploma van Maîtresse des arts professionels (dessin), waarna ze als lerares tekenkunde aan de academie van Sint-Joost-ten-Node aan de slag ging. In hetzelfde jaar 1903 (4 september) werd Durand als vrijwillig medewerker in de Jardin botanique de Bruxelles binnengehaald, voornamelijk om er te werken aan de zijde van haar vader, die directeur van de instelling was. Samen publiceerden ze de Sylloge Florae Congolanae (1909), een magnum opus dat door de Academie voor wetenschappen werd bekroond. Op aanmoediging van Oswald de Denterghem en hoogleraar plantkunde Leo Errera, die het gebrek aan goede tekenaars van Congolese flora in eigen land betreurden, ging ze zich op botanisch tekenen toeleggen: ze schreef zich in als vrije student aan de Universiteit van Brussel voor de colleges van Errera om een goede basis in de plantkunde te verwerven en vervolmaakte zich in het micrografisch tekenen bij Jean Massart in het Botanisch instituut van de universiteit. In 1906 (11 juli) werd ze door de directeur van het Congomuseum tot tekenaar van de Vrijstaat Congo benoemd. Ze maakte prenten voor de Annales du Musee du Congo en illustreerde de inventaris van champignons die het schip de Belgica van haar Antarctica-expeditie had meegebracht. In datzelfde jaar begon ze ook met het maken van entomologische schetsen voor het Natuurkundig Museum van Brussel. Durand was een nauwgezet en productief artieste. Haar ontvangers en opdrachtgevers roemde de subtiele gedetailleerdheid, de frisse schoonheid en de levensechtheid van de gebruikte tinten en texturen in de prenten.
Durands vrijwillig werk voor de Plantentuin nam een groot deel van haar tijd in beslag. Ze maakte talloze wetenschappelijke illustraties in lijntekening en in aquarel voor de iconotheek van de tuin, de ethologische serre en het bosmuseum en kopieerde illustraties uit boeken die te duur waren voor het aankoopbuget van de Plantentuin. Een aantal van haar prenten werden gebruikt in wetenschappelijke publicaties, onder meer van Walter Robyns en de Emile de Wildeman . In 1928 nam ze deel aan een door Bommer georganiseerde tentoonstelling van haar botanische prenten in de lokalen van de Plantentuin. Hoewel zij een belangrijke schakel in de wetenschappelijke staf van de tuin was, werd zij lange tijd niet vergoed. Haar vrouw-zijn en het feit dat het ministerie van Landbouw twijfelde aan het nut van een tekenaar voor de plantentuin waren hiervan de oorzaak. Herhaaldelijke verzoeken van haar vader, en andere werknemers, die de gunstige wind van een begrotingsoverschot in de rug hadden, zorgden ervoor dat Durand vanaf 1908 nu en dan een vergoeding voor haar werk ontving. Deze vergoeding bleef weliswaar afhankelijk van budgetaire schommelingen, en de overheid bleef het normaal achten om Durand officiële opdrachten te geven, zoals het maken van prenten voor het Internationaal Plantkundig Congres in Brussel in 1910, zonder haar daarvoor te recompenseren. In 1912 werd Durand ten slotte, op dringend verzoek van de nieuwe directeur Emile de Wildeman tot de rang van preparateur benoemd. Ze was hiermee de eerste vrouw in de wetenschappelijke staf van de Plantentuin. Het loon van preparateur was weliswaar erg karig en lieten Durand en haar zus Louise niet toe hun sobere levensstijl in het kleine gedeelde appartement in Ukkel te verlaten, of een geldreserve voor de oude dag op te bouwen. Durands dood op vijftigjarige leeftijd, na een hardnekkige longziekte, betekende dan ook bittere armoe voor Louise.
Durand werd in 1908 lid van de Société Royale de Botanique de Belgique, op voordracht van haar vader en Charles Bommer.
Publicaties
De illustraties van Durand zijn grotendeels onuitgegeven gebleven. Ze worden bewaard in de Nationale Plantentuin van Meise. Tot de voornaamste behoren:
- Les roses de la Belgique: 12 prenten in opdracht van George-Albert Boulenger
- Uitgegeven illustraties in Les Roses d'Europe de l'herbier Crépin de George-Albert Boulenger (Bulletin du Jardin Botanique de l'Etat à Bruxelles,vol. 10 et 11, 1931-1932)
- Icones Horti Bruxellensis: een zelfingebonden tekenboek in tien delen met botanische prenten in pen, potlood en aquarel
- Matériauxd'étude sur les Gymnospermes provenant des cultures du Jardin Botanique de l'Etat et de l'Arborelum de Tervueren, réunis par Charles Bommer, Aquarelles et dessins originaux exécutés sous sa direction par Mlle Hélène Durand, artiste-dessinateur au Jardin Botanique de l'Etat; hiervoor maakte Durand 47 prenten waarvan slechts één werd uitgegeven.
- Verscheidene illustraties voor publicaties van de Wildeman en Robyns.
Bibliografie
- LAWALRÉE, A., "Hélène Durand, artiste botaniste", in: Natura Mosana, 3 (1950), nr. 1, 1-3.
- Lawalrée, A. "Durand (Hélène-Emilie)", in: Biographie nationale, 41 ( kol. 288-291.
- DIAGRE, Denis, Le Jardin botanique de Bruxelles. 1826-1912. Reflet de la Belgique, enfant de l'Afrique, Brussel: Académie royale de Belgique. Editions, 2012.
- Diagre, Denis,"Biografie Hélène Durand", in de Gallery of botanists op de website van de Nationale Plantentuin
- Dictionnaire des femmes belges : XIXe et XXe siècles, Tielt, 2006, 222.
