Bordet, Jules Jean Baptiste Vincent (1870-1961)

EnglishNederlandsfrançais

FR

Microbioloog en immunoloog, Nobelprijswinnaar geboren te Soignies op 13 juni 1870 en overleden te Elsene (Brussel) op 6 april 1961.

Biografie

Jules Bordet werd geboren te Soignies (Henegouwen) op 13 juni 1870. Lager onderwijs volgde hij aan de lagere school van Schaarbeek, waar zijn vader ook les gaf. Zijn humaniora deed hij aan het Koninklijk Atheneum van Brussel. Op 16-jarige leeftijd schreef hij zich in aan de ULB voor de opleiding geneeskunde. Hij werkte deze opleiding af op 6 jaar in plaats van de normale 7 jaar. In 1892 promoveerde hij tot doctor in de geneeskunde en publiceerde in hetzelfde jaar : Adaptation des virus aux organismes vaccinés. Met deze publicatie won hij een reisbeurs. Alvorens hij vertrok, werkte hij nog één jaar in Middelkerke als assistent-arts aan het Martieme Hospitaal Roger de Grimberghe. In 1894 verbleef hij dankzij de reisbeurs aan het laboratorium van Elie Metchnikoff aan het Pasteur Instituut te Parijs. Hij bleef hier tot in 1901. In deze periode trouwde hij met Marthe Levoz en kreeg met haar drie kinderen. Zijn verblijf werd een eerste maal onderbroken in 1896 om een speciaal doctoraat te behalen met een presentatie over zijn realisaties aan het Pasteur Instituut (Parijs). In 1897 werd hij door het Pasteur Instituut belast met een missie naar Transvaal om daar de runderpest te bestuderen. Hij slaagde erin om de verwekker van runderpest te isoleren. In 1900 besliste de Provinciale Raad van Brabant om het Antirabisch en Bacteriologisch Instituut op te richten. Jules Bordet werd bij zijn terugkeer naar Brussel aangesteld als directeur van dit Instituut. Op 1 juli 1901 begonnen de werkzaamheden. Het instituut was tijdelijk gevestigd in de lokalen van het Solvay-Instituut in het Leopold Park. In 1903 werd het instituut omgedoopt tot het Instituut Pasteur van Brabant. De weduwe van Pasteur had hiervoor toestemming gegeven.

In 1907 werd Bordet hoogleraar microbiologie aan de Faculteit Geneeskunde aan de ULB. Hij werd vanaf 1907 titularis van de leerstoel bacteriologie aan de Faculteit Geneeskunde. In 1919 ontving hij de Nobelprijs voor Geneeskunde. In 1920 maakte hij deel uit van de delegatie die naar de Verenigde Staten van Amerika reisde om aan de Rockefeller Foundation fondsen te vragen om nieuwe instituten aan de Faculteit Geneeskunde op te richten. In 1933 werd hij benoemd tot voorzitter van de Wetenschappelijke Raad van het Pasteurinstituut te Parijs. In 1935 verliet hij de leerstoel biologie aan de ULB en in 1940 nam hij ontslag als directeur van het Pasteurinstituut van Brabant. Hij werd in hetzelfde jaar toegelaten tot het emeritaat. Zijn functies werd overgenomen door zijn zoon Paul.

Bordet werd op 15 december 1913 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique , lid op 14 juni 1919 en voorzitter van de Klasse Wetenschappen in 1934. Hij was effectief lid en voorzitter van de Académie royale de médecine de Belgique. Hij was ook voorzitter van de Hoge Raad voor Hygiëne in België, oud-voorzitter van de Hoge Raad voor Hygiëne in de Belgische kolonie en oud-voorzitter van de Conseil d'Administration de l'Oeuvre Nationale Belge de défense contre la Tuberculose. Hij was buitenlands lid van de Royal Society en van de Royal Society of Edinburgh. Hij was geassocieerd lid van het Institut de France, van de Académie nationale des Sciences des Etats-Unis, van de Académie de Médecine de Paris en van de Académie Médecine de Roumanie. Hij was erelid van de Medische Academie van Spanje en lid van de Academie van Zweden, Denemarken, Bologna, Ierland, Halle (Dtsl) en Polen. Hij was lid van de Medische Academies van Rome, Barcelona, New York, Mexico en van het Groot-Hertogdom Luxemburg. Hij ontving eredoctoraten van de universiteiten van Cambridge, Parijs, Straatsburg, Toulouse, Edinburgh, Nancy, Québec, Montpellier, Caïro en Athene. Naast de nobelprijs ontving Bordet ook een hele reeks andere prijzen. In 1906 won hij de Vijfjaarlijkse prijs voor de medische wetenschappen, in 1909 de prijs van het Internationale Congres voor Hygiène in Boedapest, de Hansen prijs in 1914, de Gouden Pasteur Medaille in 1920, de Cameron prijs (1921), de prijs van de vrienden van Henegouwen (1935), de Gouden medaille van Addingham in 1950 en de Prijs van het gouverneur E. Cornez fonds. Hij ontving het Grootlint in de Leopoldsorde en het Grootkruis in het Erelegioen.

De Jules Bordet prijs, het Jules Bordet Instituut en het Athenée Jules Bordet werden naar hem vernoemd. Bordet werd door zijn geboortestad Soignies geëerd met een buste op een naar hem vernoemd plein.

Werken

Hij leverde fundamentele bijdragen aan de fysiologie en de bacteriologie.
Hij legde de basis voor een nieuwe wetenschap, namelijk de humorale immunologie. In 1895 onthulde hij de rol en de actiemechanismen van specifieke humorale componenten (antistoffen) bij het verwerven van immuniteit tegen besmettelijke agentia. Hij stelde ook vast dat het effect van immunoglobuline in vivo significant wordt versterkt door lichaamseigen plasma-elementen die hij "alexine" noemde en tegenwoordig bekend staan als complement. Dit mechanisme werd de basis voor methodes om de complementbinding te testen en maakte de ontwikkeling van serologische tests op syfilis mogelijk, zoals de in 1906 door August von Wassermann ontwikkelde "Wassermantest".
Daarnaast beschreef Bordet aan het Instituut Pasteur van Brabant de fagocytose van bacteriën door witte bloedcellen. In 1898 beschreef hij de hemolyse die optreedt bij het toevoegen van lichaamsvreemd bloedplasma aan rode bloedcellen.
Hij en Octave Gengou (1875-1957) ontdekten in 1906 de bacterie die verantwoordelijk is voor kinkhoest (deze bacterie is genoemd bacil van Bordet-Gengou of nog Bordetella pertussis). Hij ontdekte eveneens die van de aviaire difterie en van het mycoplasma van de pleuropneumonie bij runderen. In 1920 verscheen een belangrijke publicaties van Jules Bordet namelijk : Traité de l'immunité dans les maladies infectieuses. In 1939 schreef hij een tweede editie van Traité de l'immunité dans les maladies infectieuses.
Hij beschreef verschillende immunologische mechanismen tot dan toe onbekend, interesseerde zich aan de bloedstolling en de studie van de bacteriophagen.

Publicatie cursussen
In 1927 verscheen onder de titel Bactériologie, Parasitologie de cursussen die hij doceerde aan de ULB.

Vulgarisatie wetenschappen
Hij schreef een publicatie waarin hij de complexe materie van de immunologie helder uitlegde. Deze publicatie: Infection et immunité werd gepubliceerd te Parijs in 1947 in de reeks Bibliothèque de Philosophie scientifique. Hij schreef ook over de astronomie namelijk: Elements d'Astronomie.

Filosofische beschouwingen
In 1945 schreef hij de publicatie: Brèves considérations sur le mode de gouvernement, la liberté et l'éducation morale.

Politiek engagement

Jules Bordet vocht zijn leven lang voor de Franse taal in Vlaanderen en Brussel. In de vroege jaren 1920 was hij actief binnen de Académie royale de médecine de Belgique tegen de vernederlandsing van de Universiteit van Gent. In dat kader engageerde hij zich in de Ligue Nationale pour la Défense de l’Université de Gand et la Liberté des Langues, de toekomstige Ligue Nationale pour l’Unité belge. Hij werd voorzitter in 1926. Gedurende korte tijd was Bordet liberaal provinciaal senator voor Henegouwen (januari tot november 1921) en lid van de Assemblée wallonne - een Waalsgezind verbond - van 1921 tot 1940 voor het arrondissement Soignies.

In 1938 kwam Bordet aan het hoofd te staan van de Franse Cultuurraad, die was opgericht in het kader van de culturele decentralisatiepolitiek. Tijdens de Bezetting redigeerde Bordet zijn Brèves considérations sur le mode de gouvernement, la liberté et l'éducation morale. Het werk werk gepubliceerd in 1945. Het toonde Bordet als een fel adept van de grootst mogelijke taalvrijheid, en een tegenstander van de Vlaamse Beweging. In 1952 nam Bordet deel aan het congres van het ‘Bloc de la Liberté’, dat zich opstelde tegen de taalmaatregelen ten voordele van het Nederlands in de Brusselse agglomeratie.

Publicaties

• Korte lijst met publicaties in: Bordet, Paul, "Jules Bordet", In: Annuaire ARB, jaargang 1982, p. 25.
  

Bibliografie

• BEUMER, Jacques, "Bordet (Jules)", in Biographie Nationale, t. 38, 1973, col. 26-36.
• BORDET, Paul, "Jules Bordet", in Annuaire de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1982, p. 3-24.
• BORDET, Paul, "Jules Bordet", in Florilège des sciences en Belgique pendant le 19^e et le début du 20^e, Bruxelles : Académie royale de Belgique Classe des sciences, 1968, p. 1035-1067.
• "Brèves informations biographiques", Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1961, p. 676.
• DALCQ, Albert M., JENNER, Raymond, "Hommage à l’occasion du centième anniversaire de sa naissance", Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1970, pp. 1433 et 1437.
• GÉRARD, Pol, "Allocution à l’occasion de la remise du buste de J. Bordet à l’Académie", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1955, p. 415.
• GÉRARD, Pol, "Bordet, (Jules)", in Biographie Belge d'Outre-Mer, t. 6, 1968, col. 86-89.
• THIEFFRY, Denis, "La biologie fondamentale: de l’organisme à la cellule, de la molécule à l’écosystème", in Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia, 2001, vol. 2, p. 203.
• DELFORGE, Paul, « Bordet Jules” in Encyclopédie du Mouvement wallon, t. I, Charleroi, Institut Jules Destrée, 2000, p. 170-171.
• ROYEN, Virgile, Les réactions des universitaires liégeois face à la flamandisation de l’Université de Gand, inédit, Mémoire de maîtrise en histoire, Université de Liège, année académique 2016-2017.