Pelseneer, Jean (1903-1985)
Wetenschapshistoricus en wiskundige, geboren op 7 januari 1903 in Brussel en daar gestorven op 1 juli 1985. Zoon van Paul Pelseneer.
Biografie
Pelseneer behaalde in 1928 de titel van doctor in de Fysica en Wiskunde aan de Universiteit van Brussel. Als aspirant van het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek maakte hij daarna studiereizen naar Cambridge, Londen en Oxford, waar hij onbekende werken van Isaac Newton en Robert Hooke bestudeerde –hij gaf deze later ook uit. Een beurs van de Commission for the Relief of Belgium stelde hem in staat om een tweetal jaar aan de universiteiten van Harvard en Berkeley te verblijven. Hij ontmoette er onder andere George Sarton. Bij zijn terugkeer in België in 1931, werd hij door Théophile De Donder als plaatsvervanger aangeduid voor het college Geschiedenis van de fysica en wiskunde, aan de wetenschapsfaculteit van de Université libre de Bruxelles. Deze universiteit was op dit moment de enige die nog een – facultatief – college wetenschapsgeschiedenis aanbood. Aan andere universiteiten was de belangstelling voor het onderwerp getaand. Het was het begin van een levenslange inzet voor de ontplooiing van de wetenschapshistorische studie in België. Pelseneer slaagde er in om het onderwijs in de geschiedenis van de wetenschappen aan de Brusselse universiteit een vaste plaats te doen verwerven. Vanaf 1946 onderrichtte hij ook Histoire de la pensee scientifique, een cursus die openstond voor studenten van alle faculteiten.
Pelseneer werd in 1933 secretaris van het pas opgerichte Belgisch comité voor de geschiedenis van de wetenschappen. Hij bleef op deze post tot 1955 en werd daarna aangesteld als vice-voorzitter van 1956 tot 1960. Tussen 1947 en 1949 nam Pelseneer als specialist in het domein van wetenschapsgeschiedenis deel aan de UNESCO-activiteiten in Parijs.
Publicaties
Pelseneers belangstelling ging voornamelijk uit naar de geschiedenis van de fysica en wiskunde. Zijn basisopvatting was dat de oorzaken van wiskundige vooruitgang samenvielen met deze die ook op filosofisch gebied werkzaam waren. Die oorzaken dienden op maatschappelijk en meer bepaald economisch vlak gezocht te worden.
Pelseneers eerste publicaties betreffen enkele onuitgegeven manuscripten van Robert Hooke en Isaac Newton, zoals:
- "Une lettre inedite de Newton", in: Isis, 12 (1929), 237-39.
Hij publiceerde ook een deel van zijn colleges:
- Esquisse du Progrès de la Pensée mathématique. Des Primitifs au IXe Congrès international des Mathématiciens, 1935.
- L'évolution de la notion de phénomène physique des primitifs à Bohr et Louis de Broglie: Leçons sur l'histoire de la pensée scientifique professées à l'Université libre de Bruxelles, 1947.
- Les persécutions contre les savants et les intellectuels en U.R.S.S., 1917-1967: Syllabus, 1968.
De ideologische strekking van Pelseneers werken komt ook tot uiting in een werk geschreven tijdens de oorlogsjaren, maar slechts nadien gepubliceerd:
- Morale de Savants d'Hippocrate à Einstein, 1946.
Andere bekende titels (niet-exhaustief) van Pelseneer zijn:
- Gilbert, Bacon, Galilee, Kepler, Harvey et Descartes: leurs relations, 1932.
- Science pure et science appliquée, à la lumière de l'histoire des sciences, 1948.
- Zénobe Gramme, notice bio-bibliographique suivie de la description de la dynamo par son inventeur et d'autres documents, 1944.
- Les persécutions contre les savants en Belgique, s.d.
- Lettres inédites de Condorcet, 1952.
- Historique des Instituts Internationaux de Physique et de Chimie Solvay: depuis leur fondation jusqu'à la deuxième guerre Mondiale, s.d.
- L'origine protestante de la science moderne, 1947.
- Une lettre inédite de Réaumur à Haller, 1951.
- L'histoire des sciences, l'université et les influences, s.d.
- Documents manuscrits intéressant l'histoire des sciences au musée de Mariemont, Belgique, 1951.
- L'abandon de la science par le savant de génie, 1960.
- En marge d'un centenaire: l'expérience de Foucault et sa signification morale.
Bibliografie
- Elkhadem, Hossam, "Jean Pelseneer (1903-1985)", in: Technologia Bruxellensis, 8 (1985), nr. 2.
- Vanpaemel, Geert,"Bijlage Wetenschapsgeschiedenis in België", in: Robert Halleux, Carmélia Opsomer en Jan Vandersmissen, Geschiedenis van de wetenschappen in België van de Oudheid tot 1815, Brussel 1998, 428.
- Vanpaemel, Geert, "Versnippering of diversiteit? De Belgische wetenschapsgeschiedenis na de tweede wereldoorlog", in: Studium (te verschijnen).
