Difference between revisions of "Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek in Centraal Afrika-Institut pour la Recherche scientifique en Afrique centrale"

Revision as of 09:05, 2 April 2019

Belgisch wetenschappelijk instituut opgericht in 1947, met als doel het financieren en coördineren van onderzoek uitgevoerd door Belgische of buitenlandse wetenschappers in de Belgische kolonies, en het opzetten van onderzoekscentra ter plaatse, met een nadruk op fundamenteel onderzoek

Afkorting: IWOCA.
Frans: Institut pour la Recherche scientifique en Afrique centrale (IRSAC)

Historiek

Het Instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek in Centraal-Afrika werd op 1 juli 1947 opgericht door een decreet van de Regent Charles, dat uitzonderlijk werd ondertekend in Leopoldstad, op Congolese bodem. Dit kleine detail is betekenisvol. De zware oorlogsinspanning die door de metropool was geëist, lokte een grote onvrede uit bij zowel kolonisten als Congolezen. De contestatie dwong de Belgische regering tot een nieuwe golf van investeringen in de kolonie én tot een vernieuwing van de wetenschappelijke infrastructuur. In een tijd waarin het Britse en Franse rijk begonnen af te brokkelen werd wetenschap in Congo gepresenteerd als de oplossing voor de koloniale crisis. Het oordeel van Louis Van den Berghe, eerste directeur van het IWOCA over de koloniale onderneming was hard: 'Dans un continent qui n’a été développé qu’au XX^ème siècle, la science aurait dû précéder l’action plus que partout ailleurs. Il n’en fut rien, hélas.'^[1]

Zicht vanuit de lucht op het centrum van Lwiro. Bron: Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale, Treizième rapport annuel, Bukavu, 1960-1964.

De Belgische kolonisten waren zelf vragende partij voor een nieuwe koloniale wetenschappelijke onderzoeksinstelling. Het instituut werd tegelijkertijd met het Fonds du Bien-Être Indigène opgericht en deelde met deze laatste de ambitie om 'de materiële en morele ontwikkeling van het land, essentiële rechtvaardiging van onze Afrikaanse aanwezigheid' te verzekeren.^[2] IWOCA droeg ook bij tot de vernieuwing van de Belgische koloniale wetenschappen, die in een toestand van verstarring en intellectuele endogamie was terechtgekomen. Zo wilde directeur Van den Berghe bijzondere aandacht schenken aan de interdisciplinariteit, het fundamentele onderzoek en de menswetenschappen, nieuwe invalshoeken die volgens hem te lang verwaarloosd waren.

Werking

IWOCA was een instelling met rechtspersoonlijkheid, gefinancierd door de kolonie en giften van particulieren. Het werd geleid door een raad van bestuur en een directiecomité, bestaande uit een voorzitter, een vice-president en zeven leden van de raad van bestuur. Het Koloniaal Ministerie behield de voogdij over de instelling en had een permanente commissaris in de raad van bestuur. Het voorzitterschap werd toevertrouwd aan de Gentse filosoof Edgar De Bruyne (1898-1959) en het vice-voorzitterschap aan de Luikse geoloog Michel Legraye. De operationele leiding in Afrika werd echter toevertrouwd aan een persoon die door de raad van bestuur aan de regering was voorgesteld. Deze persoon was Louis Van den Berghe, professor aan de Instituut voor Tropische Geneeskunde en belangrijkste promotor en architect van IWOCA. Onder de eerste leden van het IWOCA telt men onder meer vertegenwoordigers van het oude netwerk van koloniale wetenschapsinstellingen zoals het Koninklijk Koloniaal Instituut, het Instituut voor tropische Geneeskunde Prins Leopold, de Koloniale Hogeschool en het NILCO , maar ook, en dit is nieuw, veel universiteitshoogleraren. Jean Willems vertegenwoordigde het NFWO.

Evenals het NFWO voldeed IWOCA aan haar missie om onderzoek te ondersteunen door subsidies te verlenen aan onderzoekers, instellingen en onderzoeksprojecten in Belgisch Afrika. Er werden wetenschappelijke commissies ingesteld om onderzoeksprogramma's op te zetten en subsidies te verlenen.

• Voedsel en voeding van de inheemse bevolking, onder het voorzitterschap van Edouard Bigwood
• Zoölogie, voorgezeten door Henri Koch
• Menswetenschappen, onder het voorzitterschap van Frans Maurits Olbrechts
• Pathologie van mens en dier, voorgezeten door Jérôme Rodhain
• Geofysica en Astronomie, onder het voorzitterschap van Paul Bourgeois
• Plantenbiologie, onder het voorzitterschap van Raymond Bouillenne
• Geologie, onder het voorzitterschap van Michel Legraye

Maar in tegenstelling tot het NFWO richtte IWOCA ook zelf onderzoekscentra op Afrikaanse bodem op, die vanuit Afrika aangestuurd werden. Deze centra, ondersteund door "mobiele laboratoria", werden geleid door uitvoerende afdelingen in heel België. Deze afdelingen werden bijgestaan door raadgevende commissies, samengesteld uit kolonisten (niet noodzakelijkerwijs academici), die zichzelf spontaan hadden opgegeven hiervoor. Het doel was om te profiteren van hun ervaring op het terrein. Evenzo was de ambitie van IWOCA om samen te werken met wetenschappelijke organisaties die al ter plaatse waren, religieuze missies en bedrijfsonderzoeksdiensten, om zo te profiteren van hun schat aan data-informatie, en om de onderzoeksinspanningen van al deze actoren te coördineren.

Al in juni 1948 arriveerde Louis Van den Berghe in Congo en begon er lokale centra op te zetten. Elk centrum stond onder leiding van een ‘chef de centre’ voor alle wetenschappelijke vragen en een ‘chef de poste’ voor financiële, materiële en administratieve aangelegenheden. De centra werden bij voorkeur gebouwd in gebieden die nog niet bestudeerd waren, voornamelijk de oostelijke provincies van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi. In 1960 waren er vijf:

De centra van IWOCA in 1956.Bron: Folia Scientifica Africae Centralis, deel II, nr. 3, 30 september 1956, vierde prent van de cover.

• Uvira (Zuid-Kivu, aan de oevers van het Tanganyikameer), centrum gespecialiseerd in hydrobiologie en entomologie, ingehuldigd op 26 mei 1950.
• Astrida<ref> Vandaag Butare.</ ref> (Rwanda), centrum gespecialiseerd in sociologie, antropologie en plantkunde, ingehuldigd op 27 mei 1950.
• Lwiro: hier was het zenuwcentrum van IWOCA gevestigd. Lwiro bevond zich niet ver van Bukavu, in Zuid-Kivu en was een plek die goed geschikt was voor ecologische en geologische waarnemingen. Het centrum ging van start in 1947, maar de infrastructuur was pas vanaf 1954 echt operationeel. Ingehuldigd in juli 1956. Lwiro huisvestte onderzoeksafdelingen in plantkunde, voeding, zoölogie, fysische chemie, seismologie, geofysica en culturele en sociale antropologie. Het omvatte ook de administratieve gebouwen van het IWOCA, 2500 m² laboratoria, woningen voor het wetenschappelijk en technisch personeel en gastenverblijven voor buitenlandse onderzoekers . Een grote omheining omsloot savannedieren. Het centrum bezat ook drie basisscholen en een middelbare school, een ziekenhuis, een kapel, een gemeenschapsruimte en een computerruimte. Een indrukwekkende bibliotheek herbergde niet minder dan 160.000 volumes boeken, evenals een verzameling Afrikaanse muziek- en taalopnames en een microfilmdienst.
• Elisabethstad (Hoog-Katanga), centrum gespecialiseerd in biochemie en parasitologie. Het centrum werd voltooid in 1954 en zou een tijdlang zijn gebouwen ter beschikking stellen van de Officiële Universiteit van Belgisch-Congo en van Ruanda-Urundi die het daaropvolgende jaar werd opgericht.
• Mabali (Ecuador), centrum gespecialiseerd in plantkunde, ingehuldigd in 1954.

Naast deze centra bezat IWOCA onderzoeksstations in Irangi, Mimuli, Uwinka (Ruanda) en Mount Tumbwe (Hoog- Katanga). Tegen 1956 had het instituut niet minder dan 40 academici en assistenten en had het al 600 publicaties op zijn naam. Het centrum publiceerde ook een viermaandelijks tijdschrift, Folia Scientifica Africae Centralis.

In 1948 bereikte het IWOCA een overeenkomst met de Commission for Relief in Belgium: het instituut vormde zichzelf als de officiële vertegenwoordiger van de BAEF in Congo, en de BAEF vormde zichzelf als officiële vertegenwoordiger van de IWOCA in de Verenigde Staten. Zo konden Amerikaanse onderzoekers in Belgisch-Congo verblijven voor hun onderzoek, en konden IWOCA-onderzoekers hetzelfde doen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

Nota’s

1. ↑ Louis Van den Berghe, "Discours prononcé à l’inauguration du Centre de Lwiro. La Recherche Scientifique à L’I.R.S.A.C.", in: Folia Scientifica Africae Centralis, deel II, nr. 3, 30 september 1956.
2. ↑ Van den Berghe Louis, "Rapport du directeur”, in: Institut pour la Recherche Scientifique en Afrique Centrale.'Premier rapport annuel, Brussel, 1948, p. 47.