Zandbak

EnglishNederlandsfrançais

In augustus 1914 trekt de hemel boven België dicht. Met de Duitse schending van de Belgische neutraliteit begint een vier jaar durende bezetting. Hoe vergaat het wetenschappers tijdens deze lange oorlogsjaren? De bezetter heeft het bijzonder gemunt op geleerden en hun instellingen. Het ontmantelen van het wetenschapsapparaat staat hoog op de strategische agenda. Dat de bezetter wetenschap zo belangrijk vindt, is niet onlogisch: aan de zijde van de Centralen klinkt het dat men de oorlog zal winnen dankzij de Duitse onderzoekslaboratoria. [Expand] protesteren In 1915 sluiten hoogleraren de deuren van hun universiteiten. Dat is een vorm van verzet, tegen de Duitse bemoeienissen in het onderwijs. Elders protesteren geleerden tegen de plundering of brandschatting van laboratoria, bibliotheken en kabinetten. Dat komt hen soms duur te staan. Anderen ontlopen deportatie en gaan met hunn protest ondergronds. En dan zijn er nog die wetenschappers die hun petje naar de wind zetten. Wanneer in 1916 de Nederlandstalige Von Bissinguniversiteit opent, kan die rekenen op enkele oude en nieuwe Belgische wetenschapsproffen. Frederic Swarts is een van de initiatiefnemers van de sluiting van de Gentse universiteit, samen met Henri Pirenne en Paul Fredericq. Hij is de enige van de drie die aan deportatie ontsnapt. Collega-wetenschappers in binnen- en buitenland reageren ontzet. In een brief aan generaal von Bissing veroordelen ze de daad. Rijksplantentuinconservator Jean Massart werkt mee aan de clandestiene pers. Hij schrijft verschillende pamfletten waaronder 'Comment les Belges résistent à la domination allemande'. Begin juli 1915 komt hij in moeilijkheden met de Duitse bezetter. Hij vlucht, maar blijft schrijven. Gents hoogleraar Joseph Bidez richt de clandestiene organisatie 'l’Action Patriotique' op. Het doel van deze clandestiene organisatie was om de activisten maatschappelijk te isoleren, via een spervuur aan pamfletten. Wanneer in oktober 1916 generaal Von Bissing samen met activistische flaminganten in Gent Vlaamsche Hoogeschool opent, komen wetenschappers ook tegenover elkáár te staan. Slechts enkele hoogleraren van de oude garde wagen de overstap naar de nieuwe Hoogeschool. De andere docenten dient Von Bissing elders te zoeken... De brandschatting en sabotering van universiteitsinfrastructuur, zoals in Leuven, wekt wereldwijde verontwaardiging. Maar ook andere wetenschapsinstellingen, zoals de Rijksontledingslaboratoria bevinden zich in het vizier van de bezetter. In Antwerpen plunderen Duitse troepen de collecties. Het Leuvense rijkslabo wordt in de as gelegd en de directeur na vruchteloos verzet gevangengenomen. Théophile De Donder geeft clandestien les. [Expand] vluchten Sommige geleerden en intellectuelen, voor wie de grond te heet onder de voeten wordt, vluchten naar vrijere oorden. Velen hebben eerder in hun carrière gereisd en kunnen bij buitenlandse collegae terecht. Anderen zijn nog kind wanneer ze met hun ouders op de vlucht slaan. Velen emigreren niet, maar verschansen zich studiekamers en huislaboratoria, vanwaar ze hun onderzoek zo goed als mogelijk verderzetten. [Expand] strijden Een groot aantal wetenschappers gaat onder de wapens. Vaak breken ze hiervoor een ontluikende carrière af. Anderen zamelen geld in, zetten zich in bij het ruimen van puin of bij de ravitaillering. Nog anderen vechten terug… met wetenschap.