Houzeau de Lehaie, Jean-Charles (1820-1888)

EnglishNederlandsfrançais

Astronoom en directeur van het Koninklijk Observatorium, geboren te Namen op 7 oktober 1820 en overleden te Brussel op 10 juli 1888.

Biografie

Hij werd op 7 oktober 1820 geboren op het familiedomein, niet ver van Namen. Jean-Charles Houzeau kreeg thuis les van zijn ouders. Op 12-jarige leeftijd startte hij aan het College van Namen. In 1837 rondde hij zijn humaniora af en werd omwille van zijn exceptioneel schoolparcours met een gouden medaille bekroond door de stad Namen.
Hij schreef zich in aan de ULB maar faalde voor de kandidaatsjury van de wetenschappen.
In 1838 startte zijn journalistieke carrière. Hij schreef politieke en wetenschappelijke artikels.
Op eigen kracht bestudeerde hij de astronomie in een geïmproviseerd observatorium dat door hem zelf was uitgerust.
Hij volgde regelmatig lessen aan de École des mines de Mons.
Van 1840 tot 1841, verbleef Houzeau in Parijs waar hij lessen volgde aan de Faculteit Wetenschappen, hij slaagde echter in geen enkel examen.
Bij zijn terugkeer naar Brussel in 1842 hield hij zich bezig met zijn favoriete onderwerpen: de astronomie en de geofysica. Tussen 1842 en 1844 keerde hij frequent terug naar Parijs om in de bibliotheken onderzoek te doen naar de wetenschappen, de geschiedenis en de literatuur. Hij nam vervolgens contact op met Ad. Quetelet en werkte als amateur aan het Koninklijk Observatorium.
In augustus 1844 presenteerde hij zijn eerste publicaties aan de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles.
In 1846 werd hij aangesteld als hulpastronoom aan het Koninklijk Observatorium. Hij deed een hele reeks observaties: maan en zonsverduisteringen, de doorgang van Mercurius over de zon, de kometen en de berekening van hun baan, het bepalen van de coördinaten van Neptunus, de verificatie van de breedtegraad van Brussel, enz ...
Hij ondernam in deze periode een hele reeks berekeningen en verklaringen, deze vertraagden echter het ritme van zijn publicaties.
Op 25 maart 1849 participeerde Houzeau aan een politiek banket van militanten van de republikeinse partij en op 6 april 1849 werd hij aan het Koninklijk Observatorium uit zijn functies gezet. Zijn republikeinse ideeën, zijn relatie met politieke vluchtelingen en zijn bijdrage aan extremistische kranten waren schadelijk voor zijn wetenschappelijke carrière. Houzeau voelde zich verbonden met de ideeën van het fourièrisme.
Tussen 1854 en 1857 werkte hij samen met de dienst Belgische kaarten van Nerenburger. Houzeau werd belast met het onderdeel astronomie.
Hij werd op 16 december 1854 corresponderend lid van de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles en op 15 december 1856 effectief lid. Hij was in 1878 voorzitter van de Academie en directeur van de Klasse Wetenschappen.
In juli 1857 verbleef hij twee maanden in Londen en bracht zijn vrije tijd door in Sydenhem, in het British Museum, in de Botanische Tuin en hij leerde typografie.
Op 10 september 1857 scheepte hij in Liverpool in om naar Amerika te reizen. Hier bleef hij 19 jaar. Hij stuurde een hele reeks brieven die werden gepubliceerd in het driemaandelijks tijdschrift. In deze brieven schreef hij zijn observaties neer over het conflict na de afschaffing van de slavernij. Hij verbleef in New Orleans en vervolgens in San Antonio in Texas. Hier werkte hij als landmeter. Hij deed een excursie naar de Rio Grande. In 1862 keerde hij terug naar New Orleans en wijdde zich aan een campagne tegen slavernij. Hij werkte voor de zwarte krant Union (en hierna de Tribune). In 1864 vestigde hij zich in Philadelphia en nam de leiding op zich van de Tribune. In 1868 vertrok hij naar Jamaïca waar hij een plantage aankocht.
In 1876 werd hij na twee jaar discussie aangesteld als directeur van het Koninklijk Observatorium ter vervanging van Ad. Quetelet. Hij vertrok naar België op 17 juni 1876. Hij reorganiseerde het volledige instituut. Hij verhoogde het aantal personeelsleden, scheidde de diensten astronomie en meteorologie en bestelde nieuwe instrumenten.
Hij richtte ook een sectie spectroscopie op. Hij reorganiseerde en breidde het weernetwerk verder uit. Hij richtte het Bulletin météorologique op, deze verscheen dagelijks. Hij verdeelde de Annales de l’Observatoire in twee secties: één gewijd aan de meteorologie en de andere aan de astronomie. De collecties van de bibliotheek werden verrijkt en populaire conferenties werden georganiseerd. Uiteindelijk besliste hij dat het Observatorium werd overgebracht naar Ukkel. De bouw van de gebouwen startte pas op 10 september 1883 en werden afgerond in 1889.
In 1882 ondernam Houzeau twee expedities met het oog op het observeren van de passage van Venus door middel van een heliometer. De eerste werd geïnstalleerd in Santiago in Chili en de tweede in San Antonio in Texas. Hij communiceerde aan de Academie de resultaten van de parallax van de zon verkregen op 14 december 1883.
Hij vestigde zich vervolgens in het zuiden van Frankrijk en nam ontslag aan het Observatorium.
Hij bleef werken gedurende de laatste jaren van zijn leven en gaf aan zijn opvolger Albert Lancaster instructies voor de realisatie van de publicatie Bibliographie générale de l’astronomie.
Hij overleed te Brussel op 10 juli 1888.

Werken

Van 1838 tot 1841 publiceerde hij een reeks artikelen in het tijdschrift ’Émancipation. Ze behandelden de nieuwigheden in het industriële proces, het gebruik van machines, grote openbare werken, communicatiemiddelen, de handel, de landbouw, enz ......
In 1839 publiceerde hij zijn eerste wetenschappelijk werk: Des turbines, de leur construction, le calcul de leur puissance et de leur application à l’industrie.
In 1844 liet hij een brief en twee publicaties verschijnen in het tijdschrift Astronomische Nachrichten met als onderwerp d’un nouvel effet de l’aberration de la lumière particulier aux étoiles doubles qui possèdent un mouvement propre.
In augustus van hetzelfde jaar presenteerde hij zijn studies over sterren aan de Académie royale des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles.
In 1845 berekende hij via een door hem ontwikkelde methode, de cijfers en de efemeriden van de komeet Arrest. Hij publiceerde in dezelfde periode een nota over de komeet Vico in de jaarboeken van de Académie royale. Tussen 1849 en 1853 publiceerde Houzeau verschillende nota's over astronomie, geologie, geschiedenis en geografie. Hij schreef eveneens twee bijdragen: in 1850 physique du globe et météorologie in de Encyclopédie populaire en in 1853 de Règles de climatologie.
In 1854 liet hij een belangrijk werk verschijnen: Essai d’une géographie physique de la Belgique au point de vue de l’histoire et de la description du globe.
Houzeau participeerde actief aan verschillende kranten en tijdschriften onder meer mémoires de la société des sciences du Hainaut.
Tijdens zijn verblijf in Jamaïca classeerde hij bij orde van grootte, de sterren die hij geobserveerd had en zichtbaar waren met het blote oog in de twee hemisferen. Hij ontving voor deze publicatie de vijfjaarlijkse prijs van de Academie.
In 1880 bevorderde hij de oprichting van het tijdschrift Entre terre et ciel.
In 1882 publiceerde Houzeau in samenwerking met Lancaster het eerste volume van de Bibliographie générale de l’astronomie. Dit volume bevat de publicaties opgenomen in de academische collecties. In 1887 verscheen het eerste deel van het tweede volume. Hierin werd een historische introductie opgenomen. Twee jaar later publiceerde Lancaster het tweede deel dat bestond uit onafhankelijke werken. En als laatste verscheen in 1889 het derde deel en bevatte een reeks astronomische observaties.

Publicaties

• Des turbines, de leur construction, le calcul de leur puissance et de leur application à l’industrie, Brussel: Hauman et C^ie, 1839.
• "Schreiben der Herrn Houzeau in Mons an den Heransgeber", in in Astronomische Nachrichten, vol. 21, 1844, kol. 243.
• "D’un nouvel effet de l’aberration de la lumière particulier aux étoiles doubles qui possèdent un mouvement propre. Sur les systèmes binaires 61 Cygni et 70 p Ophiuchi", in Astronomische Nachrichten, vol. 21, 1844, kol. 243-248, en kol. 273-278.
• physique du globe et météorologie, in Encyclopédie populaire, Brussel : Jamar, 1850.
• Règles de climatologie ou Exposé sommaire des notions que la science possède sur le cours des saisons et sur les variations du temps, in Encyclopédie populaire, Brussel : Jamar, 1853.
• "Méthode pour déterminer simultanément la latitude, la longitude, l’heure, l’azimut, par des passages observés dans deux verticaux", in Mémoires couronnés et mémoires des savants étrangers, publiés par l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, vol. 25, 1854.
• "L’espace et le temps", in Revue trimestrielle, vol. 3, 1856, p. 37-70.
• "Étude sur la vie et la mort", in Revue trimestrielle, 4de jaargang, 3de deel, 1857, p. 37-85.
• Études sur les facultés mentales des animaux comparées à celle de l'homme, Brussel, 1872.
• Le ciel mis à la portée de tout le monde, Bruxelles, 1873.
• Étude de la nature de ses charmes et ses dangers.
• Uranométrie générale, Brussel : Hayez, 1878.
• Bibliographie générale de l’astronomie, 1883-1889.
• Annuaire populaire de Belgique, 1885-1888
• Hij publiceerde eveneens in Mémoires de la société des sciences du Hainaut, in de Revue trimestrielle en in de frans-belgische editie van de Revue britannique.

Publicaties aan de Academie

• "Résultats de quelques expériences thermométriques et magnétiques exécutées dans la fosse n°2 du charbonnage du couchant du Flénu", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 11, 2de deel, 1844, p. 283.
• Essai d une géographie physique de la Belgique au point de vue de l’histoire et de la description du globe, Brussel: Hayez, 1854.
• Histoire du sol de l’Europe, Brussel, 1857.
• "De la symétrie de la forme des continents", in Revue trimestrielle, Bruxelles, 1855
• "Éléments et éphéméride de la comète découverte par M D Arrest", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 12, 1ste deel, 1845, p. 107.
• "Sur la dernière comète découverte à Rome", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 12, 1ste deel, 1845, p. 309.
• "Sur les étoiles filantes périodiques du mois d août et en particulier sur leur apparition en 1842", in Mémoires couronnés et mémoires des savants étrangers, publiés par l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, vol. 18,
• "Sur les étoiles filantes périodiques du mois d août et en particulier sur leur apparition en 1842", in Mémoires couronnés et mémoires des savants étrangers, publiés par l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, vol. 18, 1844-1845.
• "Résumé de quelques observations astronomiques et météorologiques faites dans la zone surtempérée et entre les tropiques", in Mémoires couronnés et mémoires des savants étrangers, publiés par l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, vol. 25, 1875.
• "Extrait des notes prises à la bibliothèque royale à Paris", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 19, 3de deel, 1852, p. 498.
• "Mémoire sur la direction et la grandeur des soulèvements qui ont affecté le sol de la Belgique", in Mémoires de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 29, p. 360-399.
• "Considérations sur l’étude des petits mouvements des étoiles", in Mémoires de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 38, p. 197-295.
• "Note sur les limites que dans l’état actuel de nos connaissances on peut assigner à la rotation d Uranus", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 23, 1ste deel, 1856, p. 351.
• "Note sur la détermination du rayon vecteur d une planète nouvelle", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 8, 2de reeks, 1859, p. 172.
• "Méthode pour mesurer la parallaxe horizontale des astres", in Bulletins de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, vol. 13, 2de reeks, 1862, p. 232.
  

Bibliografie

• BRIEN, Paul, "Houzeau", in Florilège des sciences en Belgique pendant le 19^e et le début du 20^e, Brussel : Académie royale de Belgique Classe des sciences, 1968, p. 69-96.
• KOECLELENBERGH, André, "L’astronomie et la géophysique externe", in Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1 p. 143-144.
• LIAGRE, Baptiste, "Notice sur Jean-Charles Houzeau, membre de l’Académie", in Annuaire de l’Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 1890, p. 207-310.
• SWINGS, Pol, "Houzeau de Lehaie, (Jean-Charles)", in Biographie Nationale, vol. 29, Brussel : Établissements Émile Bruylant, Imprimeurs-Éditeurs, 1903, kol. 694-699.
• VANDERMISSEN, Jan, "De wetenschappelijke exploratie", in Robert Halleux, Geert Vanpaemel, Jan Vandersmissen en Andrée Despy-Meyer (red.), Geschiedenis van de wetenschappen in België 1815-2000, Brussel: Dexia/La Renaissance du livre, 2001, vol. 1, p. 230-232.