Meridiaanlijn van Quetelet in Lier
Meridiaanlijn, vervaardigd door Adolphe Quetelet in 1839, in Lier.
Zie ook:
Contents
Voorstelling
De meridiaanlijn is gevisualiseerd in een brede messing strook die in een min of meer noord-zuidelijke richting vanaf de linkergevelhoek van het stadhuis dwars over de Grote Markt loopt. Naast de lijn werd een arduinen tegel met een korte toelichting aangebracht. Het gaat hier niet om de originele, door Quetelet aangebrachte lijn. Deze bestond uit een lange rij witte tegeltjes.
Het stadhuis zelf, althans de linkergevelhoek, fungeert als zonnewijzer voor de meridiaanlijn. Op de ware middag valt de schaduw van het stadhuis samen met de meridiaanlijn.
Historiek
De astronoom Adolphe Quetelet vervaardigde deze meridiaanlijn op vraag van de overheid (koninklijk besluit van februari 1836). De aanleg ervan maakte deel uit van een grootschalig inrichtingsproject van maar liefst 41 geplande meridiaanlijnen op verschillende plaatsen in het land – waarvan Quetelet er uiteindelijk tien aanlegde. De overheid wilde met dit project de variaties in de tijdsopgave op verschillende plekken in het land harmoniseren. Steden en dorpen hanteerden op dit moment namelijk allemaal een eigen tijdsbepaling. Dat maakte dat het uur tussen verschillende plekken in België tot soms wel tot 25 minuten uiteenliep. De meridiaanlijnen van Quetelet maakten het heel gemakkelijk om het moment van de zonnemiddag voor die plek af te lezen. Via berekening of vergelijking in concordantietabellen kon men zo het middelbare uur op deze plek en in andere steden precies te weten komen.
Het was de uitbouw van het Belgische spoornetwerk (vanaf 1835) die de harmonisering plots urgent maakte. Ongelijke tijden maakten het namelijk onmogelijk om de treinen “op tijd” te laten rijden. Dat was vervelend, maar vooral levensgevaarlijk op die trajecten waar treinen in beide richtingen hetzelfde spoor gebruikten en men dus moest weten of de tegenligger al voorbij was.
Vreemd genoeg stond Lier niet in de door de overheid in 1836 opgegeven lijst van 41 steden en gemeenten die met een meridiaanlijn moesten worden uitgerust. Het is niet duidelijk waarom Quetelet hier toch een lijn aanlegde. Vermoedelijk deed hij het in opdracht van de overheid. Of misschien had hij Lier zelf aan de lijst toegevoegd omdat hij de aanleg ervan noodzakelijk achtte. Quetelet koos in ieder geval voor de meest goedkope optie: het stadhuis zelf, althans de linkerhoek, werd een zonnewijzer. Enkel een volgende de meridiaan lopende lijn moest nu nog worden aangebracht om de Lierse grote Markt van een heuse meridiaanwijzer te voorzien. De astronomische middag is dan het moment waarop de schaduw van de zijkant van het pand volledig samenvalt met de meridiaanlijn.
Al enkele jaren na de aanleg van de meridiaanlijn werd het hele systeem nochtans overbodig. Treinbestuurders namen nu een klok mee op de trein. En de telegraaf maakte het vanaf 1840 mogelijk om heel snel het juiste uur door te seinen. De meridiaanlijn raakte dus buiten gebruik. Wat er nadien met de meridiaanlijn gebeurde, is niet beschreven. Zo is het bijvoorbeeld niet duidelijk of witgeschilderde klinkers, tot 2010 over de Grote Markt, liep en door de auteurs Henri van Boxmeer en Bernard Baudoux zijn beschreven, nog de oorspronkelijke, door Quetelet aangelegde zijn. Het is goed mogelijk dat de lijn na Quetelet nog opnieuw is aangelegd in witgeschilderde kasseien. Deze meridiaanlijn liep in ieder geval niet helemaal correct. Beide auteurs noteerden een afwijking van ongeveer een minuut.
Toen de Grote Markt tussen 2010 en 2012 werd heraangelegd, sneuvelde ook de meridiaanlijn. Het stadsbestuur besliste daarom om de rij keitjes door een brede messing strook te vervangen. In 2015 werd de meridiaanlijn van Lier door wetenschapstijdschrijft Eos-magazine verkozen tot mooiste meridiaanlijn van België. Reden die het tijdschrift hiervoor aangaf was de dat de meridiaanlijn van Lier duidelijk en altijd te zien is.
Locatie
De meridiaanlijn bevindt zich op de Grote Markt van Lier. In de ogen van Quetelet was er geen betere plek denkbaar. De Grote Markt was een van de drukst bezochte plekken van de stad. De astronoom wou dat zijn meridiaanlijnen "zich zoveel mogelijk en constant in het zichtveld van het publiek zouden bevinden". De brede publieke toegankelijkheid van de Lierse meridaanlijn is de redactie van Eos-magazine evenmin ontgaan. Bij de bekroning van Lier als bezitter van de mooiste middaglijn, gaf ze op de eerste plaats de constante en duidelijke zichtbaarheid van de lijn aan. Dit in tegenstelling tot de meridiaanlijn van bijvoorbeeld Antwerpen en Brussel, die zich in kerken bevinden die niet doorlopend toegankelijk zijn voor het publiek.
Bibliografie
- Huylebrouck, Dirk, "De mooiste meridianen", in: Eos Magazine, 10 (2015), 96-99.
- Van Boxmeer, Henri, "Le pavillon astronomique de Liège. Les méridiennes de Louvain, de Lierre, d'Alost et de Termonde", in: Ciel et terre, 114 (1998), nr. 1, 33-36.
- Baudoux, Bernard, “Les Méridiennes de Quetelet (2)”, in: L'astronomie, 2010, nr. 33, 46-47.
